سرفصل ها و محتویات درس برنامه ریزی تحصیلی و شغلی

سال اول دوره دوم متوسطه

سال تحصیلی 93-1392

مؤلفان به ترتیب حروف الفبا:

رضا استادی، هادی اسدی، مهدی اسماعیلی، شهلا رستمی، حسین زیرک مرادلو، مهناز علیمرادی، منصوره کلهر

به نام خداوند جان و خرد

سخنی با همکاران

درس برنامه ریزی تحصیلی و  شغلی، در آگاهی دادن به دانش آموزان و ترسیم مسیر صحیح هدایت تحصیلی و به تبع آن انتخاب شغل مناسب، نقش مهمی ایفا می کند. با تغییرات انجام گرفته در آزمون های مشاوره ای و نیز کاهش مدت زمان اختصاص یافته به این واحد درسی (از 90 دقیقه به 45 دقیقه) و عدم انتشار کتاب برنامه ریزی تحصیلی و شغلی، سرفصل ها و محتویات پیشنهادی حاضر به عنوان مباحث محوری آموزش، تمرین و فعالیت های مشاوره ای ارائه می گردد.

مجموعه حاضر با تلاش گروه تدوین سرفصل ها و محتویات درس برنامه ریزی تحصیلی و  شغلی اداره برنامه ریزی و مشاوره اداره کل آموزش و پرورش شهرستان های استان تهران (شامل کارشناسان مرکز مشاوره رازی، سرگروههای آموزشی استان و تعدادی از نمایندگان مشاوره مدارس)، و در تابستان 1392 تدوین گردیده و شامل مباحث زیر است:

الف: ضرورت، اهمیت و انواع خدمات راهنمایی و مشاوره در حد مختصر برای دانش آموزان معرفی و نیز به طور مشخص زمینه و حیطه فعالیت های مشاوران تحصیلی و آموزشگاهی بیان شده است.

ب: مهارت های مرتبط با موفقیت تحصیلی از جمله اصول و روش های مطالعه، مدیریت زمان و برنامه ریزی، مطرح و مورد بحث قرارگرفته است.

ج: علاوه بر آشنایی با نظام آموزشی دوره دوم متوسطه، شاخه های تحصیلی و شرایط ورود به آنها، آیین نامه های هدایت تحصیلی، انتخاب رشته و عوامل دخیل در آن (از جمله علایق و رغبت ها، استعدادها و توانایی ها، ویژگی های رشته ها و شرایط محیطی در قالب حل تمرین ها)، تعیین رشته و تغییر رشته مطرح گردیده است.

د: با توجه به ویژگی های دانش آموزان دوره دوم متوسطه (به عنوان نوجوان)، بعضی مسائل مطرح در این دوره رشدی از جمله بلوغ و ارتباط با همسالان، مدگرایی، رشد معنوی و ... مورد بحث قرار گرفته تا در حد امکان، دانش آموز به شناختی صحیح و کافی از این دوره، از لحاظ ویزگی های روانی، جسمانی، اجتماعی و اخلاقی دست یابد.

ه: متناسب با موضوعات هر فصل، تمرین هایی از کتاب برنامه ریزی تحصیلی و شغلی (زندی پور، 1388)، به عنوان تکلیف انفرادی و یا کار گروهی انتخاب و ضمیمه شده است.

این مجموعه، تنها یک الگو و یک روش رسیدن به مقاصد اصلی درس، از جمله ایجاد آگاهی، حضور ذهن و آمادگی برای تصمیم گیری و نیز برنامه ریزی تحصیلی – شغلی از طریق تمرین در حل مسائل واقعی و فرضی تحصیلی – شغلی و تقویت خودشناسی در حیطه تحصیلی و شغلی است، بنابراین مشاوران محترم بنا بر نیازهای خاص دانش آموزان منطقه و حتی کلاس و در نظر گرفتن تفاوت های فردی دانش آموزان، می توانند با استفاده از روش های خلاقانه و وسایل کمک آموزشی به غنای این مجموعه بیفزایند.

با توجه به این که هدف از تدوین این مجموعه، هدایت صحیح دانش آموزان در مسیر تحصیلی و شغلی است، بنابراین توصیه می شود مشارکت دانش آموزان در فعالیت های کلاسی، کار گروهی، حل تمرین ها و انجام آزمون های پیشنهادی، به عنوان محور اصلی در نمره گذاری این درس، مورد توجه قرار گیرد.

درصورتی که در سال های آتی، امکان اجرای تدریجی آزمون های مشاوره ای در طول سال و طبق زمانبندی که هر مشاور، در نظر می گیرد مهیا شود (غیرمتمرکز)،پیشنهاد می شود که آزمون سلامت روان در پایان فصل اول و آزمون های رغبت و استعداد در پایان فصل سوم، اجرا شود.

با تشکر-گروه مؤلفان

تابستان 1392

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                         صفحه

فصل اول: آشنایی با خدمات راهنمایی و مشاوره .................................................................................. 5

فصل دوم: مهارت های مطالعه و یادگیری .............................................................................................. 24

فصل سوم: هدایت تحصیلی .................................................................................................................. 54

فصل چهارم: نوجوانی ............................................................................................................................ 147

فصل اول:

آشنایی با خدمات راهنمایی و مشاوره

هدف های کلی:

در این فصل دانش آموران با ماهیت و تفاوت راهنمایی و مشاوره ضرورت استفاده از این خدمات و همچنین خدمات مشاوران مدارس در روند دوره تحصیلی خود و انواع مشاوره آشنا خواهند شد.

هدف های رفتاری:

1-درک خود را از اهمیت استفاده از خدمات مشاوره، با بیان یک مورد ابراز نماید.

2- تفاوت دو مفهوم راهنمایی و مشاوره را بیان کند.

3-نقش مشاور را در حل مسائل تحصیلی-شغلی-سازشی و انواع خدمات راهنمایی و مشاوره را در مدرسه و مراکز مشاوره بیان کند.

تعريف راهنمايي و مشاوره

راهنمايي، جريان ياري دهنده اي است که از طريق يک سلسله فعاليتهاي منظم و سازمان يافته به رشد متعادل و همه جانبه انسان مي انجامد و موجبات بهره گيري از حد اکثر توانايي هاي بالقوه فرد را فراهم مي آورد.

فعاليتي است که به انسان کمک مي کند تا محيط اطراف خود را بشناسد و به عبارت ديگر راهنمايي، نشان دادن راه درست است. از طريق راهنمايي فرد به توانايي و ضعف هايش آگاه مي شود بطور مناسب عمل مي کند و در زمينه هاي گوناگون زندگي تصميم درست و معقولي مي گيرد. راهنمايي باعث افزايش آگاهي و بينش فرد در زمينه هاي تحصيلي، شغلي و شخصي مي شود و به او امکان مي دهد تا از موقعيت هاي مختلف و فرصت هاي پيش آمده بيشترين بهره را ببرد.

سر انجام مي توان گفت راهنمايي مجموعه تلاش ها و فعاليت هاي مستمر و منظمي است که انسان را در شناخت خود و اطلاع از منابع و امکانات محيطي به منظور نيل به يک انتخاب درست و مناسب، همچنين تصميم گيري آگاهانه و سنجيده و در غايت به يک زندگي رضايت بخش ياري مي دهد.

مشاوره نيز همچون راهنمايي تعاريف متعددي دارد. مشاوره فعاليتي تخصصي، ياورانه، حضوري، هدفدار و عاطفي- ذهني بين مراجع (کسي که مشکل دارد) و مشاور (کسي که تخصص لازم را دارد) است که در آن مراجع در يک جو مملو از تفاهم و همدلي، آزادانه و صادقانه به طرح مشکل خود با مشاور مي پردازد و پس از تجزيه و تحليل مشکل و خود شناسي بهتر و عميق تر با کمک مشاور تصميم مناسبي مي گيرد و در نهايت به حل مشکل توفيق مي يابد.

در مشاوره به عنوان يکي از خدمات تخصصي راهنمايي، فردي که مشکل عاطفي دارد به مشاور متخصصي مراجعه کرده و مشاور هم با برقراري رابطه ي حسنه ي مشاوره اي، مراجع را در شناخت و حل مشکلاتش ياري مي دهد.

مشاوره، سازگاري مراجع را با خود و اطرافيانش بيشتر کرده و ميزان مسؤوليت پذيري و رشد آن را افزايش مي دهد. مشاور در جريان مشاوره با بهره گيري از صلاحيت هاي علمي و تجارب مفيد شغلي، مراجع را در شناختن امکانات و کسب بينش بيشتر براي حل مشکلاتش ياري مي دهد. سر انجام مي توان نتيجه گرفت که در مشاوره و رابطه اي رويارو مشکل کنشي فرد تجزيه و تحليل و راه حل هاي مناسب جستجو مي شود و مشاور بايد بکوشد محيطي مملو از درک و همدلي و تفاهم به وجود آورد تا مراجع با احساس آرامش و امنيت خاطر مشکلاتش را صادقانه مطرح کندو خود را بهتر و بيشتر بشناسد و نحوه تصميم گيري درست را بیاموزد و سر انجام راه حل مناسبي براي مشکلش بیابد.

در صورتي که مشاور لازم بداند، مي تواند پس از جلب موافقت مراجع، با اطرافيان او (والدين، دوستان، معلمان و..) صحبت کند. مشاور رازدار است، مطالب مربوط به جلسه مشاوره را با کسي در ميان نمي­گذارد و به جاي مراجع و براي او تصميم نمي گيرد.

تفاوت هاي راهنمايي و مشاوره

راهنمايي با مشاوره تفاوت دارد. راهنمايي داراي مفهوم وسیع و گسترده است در حالي که مشاوره يکي از خدمات و فنون راهنمايي است و اصطلاحاً قلب راهنمايي محسوب مي شود. فعاليت هاي راهنمايي، پيش گيرنده وقوع مشکلات است گروهی از صاحب نظران و متفکران ،راهنمایی و مشاوره را به منزله ی امری مشابه دانسته و تفاوتی بین آنها قائل نشده اند. برخی نیز به وجود تفاوت های بین این دو، به قرار زیر اشاره کرداند.

1-راهنمایی ، راهنما می تواند از طریق مطالعه ی پرونده تحصیلی مراجع یا مورد مشورت قرار گرفتن از جانب اولیای دانش آموز یا مربیان وی، به اطلاعات گسترده و وسیعی در مورد وی دست یابد. در صورتی که ممکن است در امر مشاوره و در ابتدای کار مشاور فاقد چنین اطلاعات مفیدی باشد چرا که اغلب اوقات مراجع بدون مقدمه برای مشاوره مراجعه کرده و مشکل خود را با مشاور در میان می گذارد.

2-راهنمایی مفهومی کلی است و کاربرد وسیعی دارد و کلیه ی خدمات و فعالیت های انجام شده، برای کمک به فرد را دربرمی گیرد. تعدادی از این فعالیت ها عبارتند از تهیۀ فهرستی از علایق ، اطلاع رسانی، به کارگماری، آشنا سازی با محیط، ارزشیابی و همچنین مشاوره در حالی که مشاوره یکی از فنون اجرایی راهنمایی به حساب آمده و اصطلاحاً « قلب راهنمایی» نامیده می شود.

3-راهنمایی در وهله ی اول جنبه ی پیشگیری از مشکلات را دارد و مانع از بروز آنها می شود در حالی که مشاوره بر حل مسائل تأکید دارد و اولویت آن توجه به مشکلات می باشد به بیان ساده تر، راهنمایی از سقوط فرد به چاه ممانعت به عمل می آورد و از طریق مشاوره سعی می شود که فرد به چاه افتاده از چاه بیرون آورده شود.

انسانها در تمام مراحل زندگی به راهنمایی نیاز دارند اما نیاز آنها به مشاوره، به معنای تخصصی آن مربوط به زمانی است که دچار مشکل شوند.

مشاوره چیست وچه کسانی به مشاور نیاز دارند؟

مشاوره بر اساس نظر متخصصان و نظریه پردازان این حرفه عبارت است یک رابطه روانشناسانه بین دو نفر که یک طرف این رابطه فردی است که به نوعی با چالش ها و مسایل زندگی رو به رو است و برای حل این مسایل نیاز به کمک دارد و  طرف دیگر رابطه فردی است که در زمینه های روانشناسی، مسایل اجتماعی و فرهنگی تخصص دارد. در این را بطه فرد متقاضی خدمت، بیمار نامیده نمی شود بلکه مراجع نام دارد. و تمام تلاش مشاور این است که به او کمک کند تا به بتواند دید روشن تری نسبت به مسایل خود پیدا نموده جایگاه خود و دیگران و نیز عوامل محیطی و اجتماعی را در مورد مسایل خود درک کند و با شناخت و استفاده از قابلیت ها و توانمندی های خود به حل مسایلش بپردازد. در فرایند مشاوره نقش اساسی به عهده مراجع است چرا که هدف مشاوره کمک به رشد فرد است تا بعد از این خود بتواند بدون کمک مشاور مشکلاتش را تحلیل و به رفع آن کمک کند.

مشاور کیست؟

در فرایند مشاوره سه عنصر شخصیت، دانش و مهارت مشاور، نقش بسیار اساسی بازی می کند. کارل راجرز روانشناس و مشاور انسان گرا اعتقاد دارد در فرایند مشاوره  شخصیت مشاور63% و مهارت و تکنیک 37%نقش دارد. لذا مشاور موفق کسی است ضمن دارا بودن مهارتهای تخصصی و دانش کافی از لحاظ روانی نیز فرد سالم و نیز انسان دوست باشد. در غیر این صورت نه تنها نمی تواند کمکی به مراجعین خود ارایه دهد بلکه برای خود و مراجعین نیز مشکل ساز خواهد بود.

عنصر ضروری در فرایند مشاوره  دانش و مهارت کافی است و مشاور با خصوصی ترین و محرمانه ترین و نیز پیچیده ترین مسایل انسانها سروکار دارد، لذا داشتن صزف اطلاعات به تنهایی نمی تواند فرد را در مقام یک مشاور حرفه ای قرار دهد و مشاور باید دارای توانمندیهای ارتباط صحیح وسلامت همه جانبه باشد.

چه کسانی به مشاور نیاز دارند؟

اگر منحنی سلامت جامعه را در نظر بگیریم تقریباً 95درصد افراد جامعه در طیف سالم قرار می گیرند و 5 درصد دچار بیماریهای روانی هستند، البته این بدان معنی نیست که این 95درصد مشکلی ندارند بلکه این مفهوم را دارد که درگیر مسایل زندگی بودن به معنای بیماری نیست.

این طیف وسیع مردم نه تنها بیمار نیستند بلکه خود توانایی بالقوه حل مشکلاتتشان را دارند. آنها نیاز دارند با کمک فردی حرفه ای با کشف قابلیتهای خود  به گونه ای با چالش های زندگی و مشکلات موقعیتی رو به رو شده و به حل آنها اقدام کنند. با توجه به نوع مشکل مطرح شده از سوی مراجع، خدمات مشاوره در چهار زمینه اساسی ارایه می شود:

1- مشاوره سلامت روان: این نوع مشاوره مربوط است به زمینه های فردی مانند مسایل عاطفی، اضطراب، غمگینی، افسردگی، وسواس، ترس و دیگر مسائل عاطفی که خفیف بوده و با اقدامات غیر دارویی بهبود پیدا می کند.

2- مشاوره خانوادگی و زناشویی : که در زمینه هایی مانند ازدواج، طلاق، رابطه با فرزندان، روابط جنسی، تعارضات و اختلافات زناشویی ارایه می شود.

3- مشاوره شغلی و تحصیلی: این نوع مشاوره در زمینه هایی  مانند انتخاب رشته دانشگاهی، انتخاب شغل،  متناسب با شخصیت، تعارضات مربوط به محیط کار، انواع استرس های شغلی و تحصیلی، فرسودگی شغلی تغییر رشته و شغل،  سازگاری شغلی و از این دست مسایل ارایه می شود.

4- مشاوره توانبخشی: مشاوره توانبخشی به معنی کمک به افراد برای سازگار شدن با موقعیت های خاص زندگی است. ابتلا به بیمار های خاص، اعتیاد یا معلولیت فرد یا عضوی از خانواده او، طی نمودن مراحل سوگ و عوارض آن،  درگیر مسایل قانونی و زندان بودن و همچنین دوران بازگشت به جامعه بعد از تحت کنترل قرار گرفتن بیماری جسمی یا روانی مستلزم دریافت مشاوره توانبخشی است.

سخن آخر این که مشاوره یک فرایند پیشگیرانه و بهبود بخشی است که برای پیشگیری از بروز مشکل و بیماری و نیز بهبود بخشی عوارض ناشی از مسایل موقعیتی ارایه می شود. با این وصف درصد زیادی از افراد جامعه در بیشتر عرصه های زندگی خود نیاز به خدمات مشاوره دارند چه آنها که می خواهند از حداکثر توان خود برای رویارویی با چالشهای زندگی بهره ببرند و چه آن دسته که در پی افزایش کیفیت و شادمانی در زندگی خود هستند.

اهميت و ضرورت مشاوره و راهنمايي

1-تحول جوامع از ساده به پيچيده: گرفتاري­ها و سردرگمي در مدرنيته و شهر نشيني، فضاي بسته منازل، آب و هواي گرفته شهر، گرفتاريهاي متعدد مانند تعارضهاي ناشي از ازدواج، خانه و شغل خاص، تنوع کالاها و خدمات، تعدد رشته هاي تحصيلي، کار زياد و درآمد کم و... موجب استرس و اضطراب شده است.

2- پيدا یش مشاغل متعدد: وجود مشاغل متعدد، بيکاري به دليل تخصص نداشتن

3-گسترش حوزه هاي آموزش و پرورش: افزايش جمعيت دانش آموزي، گسترش رشته ها و فضاي آموزش.

4-علل و اسباب طبيعي و غير طبيعي: زلزله، تصادفات، جنگ، مرگ و ميرهاي اقوام و... زمينه افسردگي، اضطراب، بيماري رواني را فراهم کرده است.

همه موارد ذکر شده اهمیت گرفتن خدمات تخصصی از فرد واجد شرایط را ضروری می کند..

مشاورمدرسه کیست ؟

مشاور یکی از کارکنان مدرسه است که حداقل دارای درجه لیسانس بوده و با مسائل تعلیم تربیت، روانشناسی و فنون مشاوره و راهنمایی آشنا می باشد. او کسی است که با دارابودن تخصص و تجربه لازم می تواند شما را با همکاری کارکنان مدرسه در رفع مشکلات یاری دهد. مشاور از خصوصیات حرفه ای خاص نظیر رازداری ، علاقمند کمک به دیگران، صمیمیت و مهربانی برخوردار و آماده است همیشه شما را جهت کمک در حل مشکلات بپذیرد.

وظایف و مسئولیت های مشاورمدرسه

مشاور مدرسه وظایف متعددی به عهده دارد که اهم آنها به شرح زیر است:

1-دادن اطلاعات تحصیلی و شغلی به دانش آموزان

2-کمک به حل مسائل و مشکلات دانش آموزان از طریق تشکیل جلسات مشاوره ای و کاربرد فنون دیگر

3-ارجاع دانش آموزان به متخصصان و سازمانهای مربوط در مواردی که انجام کمک خارج از تخصص وی باشد.

4-شناخت دانش آموزان با استفاده از آزمون ها منظور راهنمایی و هدایت صحیح دانش آموزان در انتخاب های مناسب

5-کمک به دانش آموزان در جهت شناخت استعدادها، توانایی ها، رغبت ها و محدودیت های خود به منظور طرح ریزهای تحصیلی و شغلی

6-کمک به اولیاء دانش آموزان به منظور شناخت و راهنمایی فرزندان خود در زمینه های مختلف

7-آشنا کردن والدین دانش آموزان و کارکنان مدرسه با هدف ها و خدمات راهنمایی و جلب همکاری آنان در پیشبرد برنامه های مشاوره و راهنمایی.

8- ایجاد زمینه های ارتباطی از طریق جلسات حضوری و مکاتبه ای (صندوق ارتباط با مشاور)

9-ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره به کارکنان مدرسه

توجه: آموزشگاه نمی تواند فضای مناسبی برای درمان باشد. بهتر است مشاورین محترم در زمینه پیشگیری اولیه برنامه ریزی داشته و در صورت نیاز دانش آموزان از سیستم ارجاع استفاده نمایند.

هم چنین مشاورین توجه نمایند که کمک به دانش آموزان در صورتی تأثیر مطلوب خواهد داشت که مشاور از همکاری متقابل دانش آموزان، مدیران، معلمان و والدین برخوردار باشند. لازم است در این زمینه مشاوران در تقویم اجرایی خود برنامه ریزی مطلوبی داشته باشد (حضور فعال در جلسات ماهانه آموزشگاه، حضور فعال در جلسات دانش آموزان،....).

انواع مشاوره

از نظر موضوع: 1- تحصیلی  2- شغلی 3- خانوادگی 4- سازشی

از نظر تعداد مراجع: 1- فردی 2- گروهی ( حداکثر 12 نفر)

از نظر رویکرد: 1- مستقیم 2- غیر مستقیم 3- انتخابی

در رویکرد مستقیم (ﻣﺸﺎور ﺟﻠﺴﻪ را رهبری و هدایت می کند، مشاور نقش فعال تری بر عهده دارد، به علل مشکل توجه می شود، راه حل توسط مشاور ارائه می شود، زمان مشاوره معولاً کوتاه تر است، از آزمون بیشتر استفاده می شود).

در رویکرد غیر مستقیم (مراجع جلسه را رهبری و هدایت می کند، مراجع نقش فعال تری بر عهده داشته و راه حل ها را خود کشف می کند، زمان مشاوره طولانی تر است، از آزمون کمتر استفاده می شود).

در رویکرد انتخابی، مشاور به توجه به روند جلسه گاهی اوقات مستقیم و گاهی غیر مستقیم عمل می کند.

انواع مشاوره:

امر مشاوره همانند راهنمایی با توجه به زمینه های مختلف به انواع گوناگون تقسیم می شود. از لحاظ موضوع، به تحصیلی، شغلی، خانوادگی، بهداشتی و سازشی تقسیم شده و از لحاظ اجرا نیز به شکل های فردی و گروهی صورت می گیرد.

مشاوره از لحاظ موضوع:

1-مشاورۀ تحصیلی: مشاوره تحصیلی مجموعه ی فعالیت هایی است که از طرف مشاوره به منظور رفع مشکلات تحصیلی مراجعان صورت می گیرد. برخی از فعالیت های مشاوران در این زمینه عبارتند از : ارزیابی استعدادها، علایق و شخصیت دانش آموزان به قصد کمک به آنان در شناخت نقاط قوت و ضعف خود و تلاش در رفع کاستی ه ، کمک به دانش آموزان دارای عقب ماندگی تحصیلی با هدف جبران عقب ماندگی آنان، یاری به دانش آموزان باهوشی که زیر حد توان خود کار می کنند به منظور ارتقای پیشرفت تا حداکثر فعالیت، یاری رساندن به دانش آموزان در جهت رفع نگرانی ها و اضطراب امتحانی، همکاری با والدین، معلمان و سایر کارکنان مدرسه در جهت رفع مشکلات تحصیلی دانش آموزان.

2-مشاوره شغلی:مشاوره شغلی به منظور رفع مشکلات مراجعان در زمینه شغل صورت می گیرد. تعدادی از فعالیت های مشاوران شغلی:

- ارزیابی و یژگیهای شخصیتی، استعدادها و مهارت های افراد و کمک به هماهنگ نمودن آنان با نوع شغل

- ایجاد نگرش مثبت نسبت به کار در افراد کارگریز

- کمک کردن به افراد برای هماهنگ شدن با مقرارت سازمان

- یاری رساندن به مراجعان در جهت سازگاری با سایر کارکنان

- کمک به مراجعان در جهت سازگاری با شغل جدید 3

3-مشاوره خانوادگی: مشکلات خانوادگی مانع تحقق استعدادهای اعضای خانواده شده و سبب بروز نابسامانی های روانی و مشکلات رفتاری را فراهم می آورد.

بعضی از فعالیت های مشاوران خانوادگی:

- کمک به زوجین به منظور کسب درک متقابل و داشتن انتظارات معقول از یکدیگر

- یاری رساندن به والدین در جهت اجتناب از شیوه های فرزند پروری استبدادی، سهل انگارانه یا تبعیض آمیز

4-مشاوره سازشی: در این نوع مشاوره به افرادی که ناتوان از سازگاری با خود، دیگران و محیط هستند کمک می شود تا مشکلات آنها رفع گردد.

برخی از فعالیت های مشاوران سازشی عبارتند از:

- تلاش در رفع نیاز های معقول دانش آموزان با هدف رفع ناسازگاری ها

- کمک به دانش آموزان برای درک و شناخت مسائل، مشکلات و علل ناسازگاری های خود و کوشش در جهت رفع آنها

- شناسایی دانش آموزان دارای مشکلات در روابط خود با دیگران

- ایجاد زمینه ی مناسب جهت سازگاری دانش آموزان با مقررات آموزشگاه

- شرکت دانش آموزان در فعالیت های فوق برنامه جهت کمک به سازگاری آنان

مشاوره از لحاظ اجرا:

الف )مشاوره فردی: در مشاوره ی فردی نیز همانند راهنمایی فردی ، امر مشاوره به شیوۀ انفرادی صورت می گیرد و مراجع مشکلات خود را در زمینه های تحصیلی، خانوادگی، سازشی و نظایر آن را مطرح می کند. توجه به مسائل فردی و محرمانه شمردن آنها دراین نوع مشاروه دارای اهمیت ویژه ای است

ب) مشاوره گروهی: مشاوره ی گروهی به صورت (( تلاش اندیشمندانه برای تغییر افکار، احساسات و رفتارهای گروه )) تعریف شده است منظور از گروه دو نفر یا بیشتر است که دارای هدف مشترک، کنش متقابل و احساس عاطفی نسبت به همدیگر هستند. . تشکیل گروهها باعث می شود تا اعضای آنها بر یکدیگر تأثیر بگذارند و از یکدیگر تأثیر بپذیرند . به این امر پویایی گروهی گفته می شود. هدف پویای گروهی، تغیر نگرش ها ورفتار فرد برای منطبق نمودن آنها با هنجار های گروهی است. کورت لوین بنیانگذار علم پویایی گروهی است

تمرین شماره 1:

-مشاور مدرسه در چه مواردی می تواند به دانش آموران کمک کند؟

-به نظر شما چه تفاوتی بین راهنمایی و مشاوره وجود دارد؟

-دانش آموزان عزیز، ابتدا به صورت انفرادی، با صرف حداکثر 10 دقیقه وقت به سؤال زیر پاسخ دهید، سپس به گروه های خود باز گردید و پاسخ های خود را به بحث و تبادل نظر بگذارید، در پایان فرصت چکیده یافته های خود را به صورت فراوانی پاسخ ها به کلاس و مشاور که آن ها را بر روی تابلو تلخیص می کند ارائه دهید.

- پنج نفر از مهم ترین افرادی را که تصور می کنید خوب است از مشورت با آنها در تصمیم گیری های تحصیلی-شغلی بهره مند شوید، نام ببرید.

1-                    2-                  3-                       4-                       5-                       

چرا این افراد مورد اعتماد و مقبول شما هستند؟ به عبارت دیگر کدام ویژگی آنها موجب جلب اطمینان شما می شوند؟

تمرین شماره 2:

در زیر موقعیت هایی توصیف شده است که در آن فرد نیازمند نوعی کمک است. ابتدا به مدت 10 دقیقه به صورت انفرادی، عنوان شخصی را که (دبیر، مدیر، مشاور، معاون، مربی بهداشت و ...) پیشنهاد می کنید افراد زیر در مدرسه شما، برای دریافت کمک به او مراجعه کند، نام ببرید.

1-دانش آموزی و سایر افراد خانواده اش امروز صبح دیر برخواستند، دانش آموز 1 ساعت دیر به مدرسه رسیده است در مورد یک ساعت غیبتش چه کسی را باید ببیند؟ ..........................

2-دانش آموزی در کلاس مریض می شود او باید به .................................. مراجعه کند.

3- در ساعت تفریح دانش آموزی صندلی را شکست او باید به ............................مراجعه کند.

4- دانش آموزی نمی داند چه رشته تحصیلی را باید بر گزیند او باید به .................................. مراجعه کند.

5- دانش آموز نمی داند چه دروسی را باید بگذراند او باید به .............................. مراجعه کند.

6- دانش آموز فکر می کند بیمار است او باید به ................................. مراجعه کند.

7-دانش آموز هیچ دوستی ندارد او می تواند با ................................. صحبت کند.

8-دانش آموزی از دست معلم ریاضی اش عصبانی شد و چیزی گفت که او را آزرده ا و باید به ....................... مراجعه کند.

9- دانش آمز در مورد این که بعد از اتمام دبیرستان چه می تواند بکند کاملا سرگردان است او باید با ..............صحبت کند.

10- دانش آموز کاملا از زندگی ناراضی است او باید با ................................صحبت کند.

11- دانش آموز در جبر نمره 13 گرفته است اما یقین دارد که می تواند نمرات بهتری بگیرد او باید به ........... مراجعه کند.

12- دانش آموز می خواهد بعد از دبیرستان به دانشگاه برود اما می داند که والدینش نمی توانند مخارج دانشگاهش را تامین کنند، او باید به ................... مراجعه کند.

13- از کیف دانش اموز چیزهایی دزدیده شده است، او باید این جریان را به .....................گزارش کند.

تمرین شماره 3 (برای جلسه آینده):

به اتفاق والدین ،دوستان یا مشاور خود از نزدیک ترین مرکز مشاوره بازدید کنید. گزارش مشاهده و شرح فعالیت های آن مرکز را مکتوب نموده و آماده باشید که راجع به جالب ترین و مهم ترین مشاهدات و یادگیری های تازه خود در کلاس صحبت کنید.

آشنایی با آزمون ها

مقدمه:

دست یابی به کمال انسانی و طراحی سبک زندگی اسلامی- ایرانی در جامعه، نیازمند زیر ساخت های لازم و ضروری در قلمرو زندگی فردی و اجتماعی می باشد. بنابراین شناخت همه جانبه ی دانش آموزان در ابعاد جسمانی، اجتماعی، روانی و رفتاری برای طراحی برنامه های کلان و آینده نگر آموزش و پرورش، مورد توافق همه مکاتب و اندیشمندان حوزه ی علوم انسانی می باشد. لذا با ترسیم نیمرخ روانی- رفتاری دانش آموزان، برنامه ریزی مطلوب مبتنی بر اطلاعات حاصل از نیمرخ روانی- رفتاری و نیاز آنان امکان وقوع می یابد و مشخص می نماید که جهت گیری های آینده محور آموزش و پرورش به چه نحو و با چه راهبردی ادامه یابد که این مهم با ساخت آزمون سلامت روانی- رفتاری که بر اساس الگو های بومی هنجاریابی شده و زمینه ی لازم جهت شناسایی علمی مشکلات و توانمندی روانی- رفتاری را میسر می نماید.

الف: آزمون سلامت روان(برگزاری این آزمون در هفته ی سلامت روان می باشد).

اهداف آزمون سلامت:

1-    غربالگری دانش آموزان در گروه سنی 14- 19 سال در ابعاد روانی، اجتماعی، خانوادگی و سازگاری برای:

·        ارائه خدمات مشورتی به دانش آموزان، مسئولان مدرسه و اولیاء

·        ارائه خدمات مشاوره فردی به دانش آموز

·        تقویت سیستم ارجاع به هسته ها و مراکز مشاوره و خدمات روان شناختی

2-    شناسایی فراوانی مشکلات با توجه به مؤلفه های آزمون در دانش آموزان 19- 14 ساله

3-    برنامه ریزی جهت اقدام پیشگیرانه در سطح خرد و کلان

4-    ارائه راهکارهایی برای مقابله با مشکلات دانش آموزان

5-    ارائه خدمات مشورتی در سطح کلان برای سازمان ها و نهادهای درون و برون بخشی

6-    ارائه و تهیه گزارش های آماری به مسئولان در زمینه ی میزان بروز و شیوع آسیب های روانی و اجتماعی در بین دانش آموزان با توجه به جنسیت، نواحی و مناطق کشور

7-    شناسایی دانش آموزان نیازمند خدمات راهنمایی و مشاوره برای مداخله و درمان

8-    شناخت دانش و نگرش دانش آموزان در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی

9-    طراحی برنامه های راهنمایی و مشاوره ای متناسب با نیاز دانش آموزان

آشنایی کلی با ساختار آزمون:ابعاد مورد بررسی در پرسشنامه آزمون سلامت روانی- رفتاری دانش آموزان:

الف) مشخصات عمومی: در این قسمت اطلاعات فردی و عمومی دانش آموزان گردآوری می شود و با توجه به اطلاعات خواسته شده دانش آموزان باید در پاسخنامه علامت گذاری نماید.

ب) مشخصات اختصاصی: هیجانات و عواطف، نشاط و شادکامی، رفتارهای پرخطر، مشکلات شدید روانی، طرح ریزی شغلی، اوقات فراغت، نگرش به مدرسه، نحوه ی مقابله با استرس، مشکلات اقتصادی، حمایت خانوادگی

هیجانات و عواطف:

در این بخش تعداد 68 گویه، هیجانات و عواطف منفی و مثبت دانش آموزان را ارزیابی می کند. از آنجا که گویه ها بر روی یک طیف 5 درجه ای لیکرت تنظیم شده است. نمره گذاری از کاملاً موافق (نمره 4) تا کاملاً مخالف (نمره صفر) تنظیم شده است که بعضی سئوالات نمره گذاری معکوس می شود. دانش آموزان باید نظر خود را در پاسخنامه علامت گذاری نمایند. نمره کل هر مقیاس برابر با مجموع نمرات هر مقیاس محاسبه می شود. کسب نمره ی بیشتر در این بخش نشانگر بالاتر بودن آن مقیاس در پرسشنامه محسوب می شود. خرده مقیاس های این بخش عبارتند از:

نشاط و شادکامی: سئوالات بخش سوم میزان نشاط و شادکامی دانش آموزان را مورد ارزیابی قرار می دهد. این بخش دارای 28 سئوال و در هر سئوال چهار عبارت آورده شده است که دانش آموز از میان چهار عبارت پیشنهادی، عبارتی که احساس و عواطف دانش آموز را بهتر توصیف می نماید، انتخاب کرده و نظر خود را در پاسخ نامه علامت گذلری نماید. در هر سئوال به عبارت الف (نمره صفر) ب (نمره 1) پ (نمره 2) ت (نمره 3) تعلق می گیرد.

رفتارهای پرخطر: سئوالات این بخش میزان آسیب پذیری و رفتار های پرخطر دانش آموزان را ارزیابی می کند. در این بخش، عبارت هایی درباره رفتارهای دانش آموزان آورده شده است. دانش آموز باید ابتدا هر عبارت را به دقت مطالعه کرده و سپس درست ترین پاسخ را انتخاب و پاسخ مورد نظر خود را در پاسخنامه علامت گذاری نماید. این بخش دارای 23 عبارت می باشد. که پاسخ هر سئوال به صورت بلی و خیر می باشد.

مشکلات شدید روانی:

سئوالات این بخش افکار ساکوتیک دانش آموزان را طی یک ماه گذشته مورد بررسی قرار می دهد. در هر عبارت پنج گزینه (اصلاً- کمی- متوسط- زیاد- خیلی زیاد) برای پاسخ پیشنهاد شده است. در این بخش تعداد 10 سئوال پیش بینی شده است.

خود آگاهی، طرح ریزی تحصیلی شغلی:

داشتن اطلاعات در زمینه ی مشاغل+ آگاهی در مورد توانایی و محدودیت های خود و امکانات جامعه. سئوالات این بخش خود آگاهی و طرح ریزی تحصیلی و شغلی دانش آموزان را مورد ارزیابی قرار می دهد و دارای 14 سئوال می باشد. برای هر عبارت چهار گزینه ی (اصلاً- کمی- زیاد- خیلی زیاد) پیش بینی شده است.

مسائل و مشکلات دانش آموزان:

در این بخش 30 مورد از مسائل و مشکلات دانش آموزان لحاظ شده است. دانش آموزان در مقابل هر عبارت که دارای نگرانی و مشکل می باشد، در پاسخنامه مشخص می نماید و محدودیتی در تعداد انتخاب ندارند. در پایان دانش آموزان، سه مشکل اساسی خود را به ترتیب اهمیت و اولویت در پاسخنامه مشخص می کنند.

نحوه ی مقابله با استرس و فشار روانی:

در این بخش نحوه ی مقابله با استرس و فشار روانی دانش آموزان را در 19 عبارت که پاسخ آن به صورت بلی و خیر می باشد مورد ارزیابی قرار می دهد که دانش آموزان در مقابله با استرس و فشار روانی چگونه با آن کنار می آیند؟ دانش آموزان پس از مطالعه هر عبارت روش هایی که در زمان فشار روانی از آن استفاده می کنند را در پاسخنامه علامت گذاری نموده و در انتخاب تعداد پاسخ ها نیز هیچ محدودیتی ندارند. سئوالات این بخش روش های مقابله با استرس مسئله مدار و هیجان مدار و اجتنابی را در دانش آموزان مورد ارزیابی قرار می دهد.

مشکلات اقتصادی:

سئوالات این بخش وضعیت اقتصادی و مالی خانواده دانش آموزان را مورد ارزیابی قرار می دهد. آنان عبارت های هر بخش را مطالعه و اقدام به تکمیل پاسخنامه می نمایند. در این بخش تعداد 7 سئوال آورده شده که به صورت 5 گزینه ای (اصلاً- کمی- تاحدودی- زیاد- خیلی زیاد) می باشد.

خانواده:

سئوالات این بخش وضعیت خانواده دانش آموزان را مورد ارزیابی قرار می دهد که دارای 23 عبارت 5 گزینه ای و یه صورت: 1- کاملاً موافق 2- موافق 3- نظری ندارم 4- مخالف 5- کاملاً مخالف می باشد که در تعدادی از سئوالات به معکوس نمره گذاری می شود. سئوالات بخش خانواده سه خرده مقیاس جو عاطفی خانواده، نظارت خانواده. پیوند و دلبستگی با خانواده را مورد سنجش و ارزیابی قرار می دهد.

حمایت اجتماعی خانوادگی:

این بخش دارای 18 سئوال می باشد که به دو صورت دو گزینه ای بلی و خیر بوده و به بررسی جنبه های حمایت های خانواده، حمایت از طرف دوستان و مدرسه می پردازد. بخش دوم این آیتم نیز دارای یک سئوال می باشد که نگرش دانش آموز را به مشاوره نشان می دهد. قسمت پایانی این بخش میزان آشنایی با منابع حمایتی را از دیدگاه دانش آموزان مورد ارزیابی قرار می دهد.

فرآیند اجرای طرح: مقرر شده است آزمون سلامت روانی و رفتاری در محدوده ی زمانی مهرماه هر سال توسط مشاورین مدارس در دوره ی متوسطه اول اجرا گردد.

محرمانه بودن اطلاعات: به منظور شناخت بهتر دانش آموزان و شرایط اجرای یکسان در تمام مدارس توصیه می شود کلیه موازین علمی بر اساس تعهد حرفه ای مشاوران در مئارس رعایت شود. دسترسی به اطلاعات گرد آورری شده از دانش آموزان محرمانه بوده و صرفاً باید مشاور مدرسه به فایل اطلاعات گردآوری شده دسترسی داشته باشد.

دستورالعمل نحوه ی اجرای پرسشنامه آزمون:

مقدمات اجرای پرسشنامه آزمون:

1-    برای اجرای این پرسشنامه 120 دقیقه وقت بیش بینی شده است. در صورتی که برای تکمیل پرسشنامه نیاز به زمان بیشتری داشته باشد، فرصت بیشتری به دانش آموزان داده شود.

2-    ایجاد بستر و فضای آرام و برقراری ارتباط حسنه و اثربخش مشاوران با دانش آموزان که از اصول اساسی حرفه مشاوره و روان شناسی است، مجدداً تاکید می شود.

3-    محل اجرای پرسشنامه در صورت امکان باید به گونه ای فراهم شده باشد که دانش آموز به هنگام پاسخگویی به سئوالات، احساس امنیت و حفظ حریم شخصی نمایند. در این راستا توصیه می شود از صندلی دسته دار جداگانه و با فاصله ی مناسب استفاده شود.

4-    محل اجرا باید به لحاظ شدت نور، میزان صدا و دما مناسب بوده و وسایل تحریر موردنیاز پیش بینی شده باشد.

الزامات اجرای پرسشنامه ی آزمون:

1-از آنجا که برقراری ارتباط مناسب با دانش آموز و پاسخگویی به سئوالات احتمالی آنان نیازمند مهارت ویژه ای است، بنابراین ضروری است کلیه ی مشاوران مجری پرسشنامه ازمون دوره ی آموزشی لازم را دیده باشند.

2- لازم است از حضور افراد متفرقه، مسئولین مدرسه، والدین، دوستان و... در هنگام اجرای پرسشنامه آزمون ممانعت به عمل آید.

3-مجری ضمن راهنمایی دانش آموز جهت استقرار در مکان تعیین شده و ارائه ی پرسشنامه ی آزمون به وی توصیه کوتاهی به شرح زیر در مورد پرسشنامه (ترجیحا به صورت گروهی) ارائه می نماید:

این پرسشنامه ممکن است تا حدی با پرسشنامه های دیگری که تاکنون پاسخ داده اید متفاوت باشد، ممکن است در پاسخ به بعضی سئوالات کاملاً راحت باشید و در پاسخ به سئوالات دیگر کمی تردید پیدا کنید، به همین جهت باید بگوییم که هر چند لازم است شما نام خود را روی پرسشنامه بنویسید؛ اما به شما اطمینان داده می شود که پاسخ های شما کاملاً محرمانه باقی مانده و از نتایج آن فقط جهت برنامه ربزی برای ارتقای سلامت دانش آموزان استفاده خواهد گردید.

4-به دانش آموزان توصیه گردد به همه سئوالات پاسخ دهند با وجود این ممکن است در مواردی ملاحظه گردد که دانش آموزان مایل به پاسخ دادن به برخی از سئوالات نیست، در این شرایط پبشنهاد می شود ضمن تأکید مجدد بر محرمانه بودن پاسخ ها دانش آموزان زا به پاسخگویی بیشتر تشویق نمایید.

ب) آزمون تشخیص استعداد

مقدمه:

امروزه علاوه بر تأکید اساسی که بر بهره هوشی در یادگیری مهارت ها و حرفه ها می شود، مسأله استعداد نیز در کنار آن اهمیت ویژه ای دارد و تنها آزمون های هوشی نمی توانند تعیین کننده صرف میزان موفقیت فرد در یک زمینه باشند. به عنوان مثال فردی که از لحاظ سطح هوشی در حد بالایی قرار دارد لزوماً مهندس یا پزشک خوبی نخواهد شد. موفقیت او علاوه بر بهره هوشی، به استعدادهایی که در آن زمینه دارد، بستگی دارد. به طور کلی استعداد عبارت از توانایی های فطری است که به امر یادگیری کمک می کند و به آن سرعت می بخشد و نحوه و میزان یادگیری فرد را در زمینه های گوناگون در آینده پیش بینی می کند. یه عبارت دیگر استعداد بر میزان آمادگی برای یادگیری و خوب انجام دادن کاری در موقعیتی خاص اشاره دارد. بنابراین شناسایی استعدادها می توانذ انگیزه ای برای رشد توانایی های بالقوه افراد فراهم کند. دلیل دیگر برای لزوم شناسایی استعدادها این است که افراد در سطوح سنی یکسان استعدادهای مختلفی دارند و این باعث می شود که آموزشی که برای فردی مناسب است برای دیگری مناسب نباشد. مانند افراد تیزهوش که نوع آموزش آنها باید متفاوت از سایر افراد دیگر در همان سطوح سنی باشد.

با توجه به اهمیت استعداد در هدایت تحصیلی و شغلی افرد تاکنون آزمون های زیادی در دنیا جهت سنجش استعداد تهیه شده است ولی در ایران هنوز آزمون معتبری برای سنجش استعداد وجود نداشت و وزارت آموزش و پرورش به منظور برآورد استعداد کلی دانش آموزان در بدو ورود به دوره اختصاصی متوسطه از آزمون ریون استفاده می کرد که تنها هوش انتزاعی کلی را با سئوالهای شکلی می سنجید، نمی توانست استعدادهای اختصاصی نظیر هوش کلامی، خلاقیت، سرعت و دقت ذهنی و حافظه را ارزیابی نماید.

به همین دلایل در سال 1373 آزمونی تحت عنوان آزمون تشخیص استعداد توسط مرحوم براهنی تهیه شده که هدف آن اندازه گیری توانایی های شناختی مختلف دانش آموزان دوره متوسطه بود، به نحوی که بر اساس نمره های حاصل از آن بتوان دانش آموز را در انتخاب رشته ی تحصیلی مناسب با استعداد های شناختی وی راهنمایی کرد. برای ساخت این آزمون نخست نوع استعدادها و آزمون های مربوط به هر یک بر اساس پژوهش های مشابهی که در کشور های مختلف صورت گرفته بود، به ویژه بر اساس مطالعات مربوط به ماهیت و اندازی گیری توانایی های شناختی، مشخص شد. در مرحله ی بعد مجموعه سئوال هایی برای هر یک از آزمون ها تهیه شد و برای آگاهی از سئوالات و مشخصات مهم روانسنجی آن ها، این آزمون به صورت مقدماتی در چند استان اجرا و پس از اصلاح سوال ها مرحله ی نهایی هنجاریابی در خرداد 1376 آغاز گردید. مجموعه ی نهایی این آزمون متشکل از دو فرم الف و ب بود که هر یک شامل 19 خرداد آزمون بود که به 9 استعداد به شرح زیر تقسیم شده بودند:

1-    استعداد کلامی: درک مفاهیم کلامی و رابطه ی بین آنها.

آزمون ها: معنی واژه ها (45 سوال) و استدلال عددی (30 سوال)

2-    استعداد ریاضی: درک مفاهیم و روابط ریاضی در محدوده ی ریاضیات بسیار مقدماتی با تاکید بر استدلال ریاضی.

آزمون ها: مبانی ریاضی (25 سوال) و استدلال عددی (30 سوال)

3-    استنتاج: توان استنتاج بر اساس مواد کلامی ارائه شده.

آزمون: کفایت اطلاعات (27 سوال)

4-    استدلال انتزاعی: توانایی غیر کلامی برای درک تغییرات منظم شکل ها.

آزمون ها: استدلال انتزاعی (45 سوال) و استنباط منطقی (40 سوال)

5-    دقت و سرعت: استعداد دقت و سرعت ادراک و تا حدودی استعداد توجه.

آزمون ها: دقت و سرعت کلامی و دقت و سرعت عددی

6-    تجسم فصایی: توانایی درک فضایی

آزمون ها: تجسم فضایی (35 سوال) و آزمون چرخش شکل (45 سوال)

7-    استدلال مکانیکی: توانایی درک مفاهیم و روابط فنی.

آزمون ها: استدلال مکانیمی (40 سوال) و ترکیب قطعات (30 سوال)

8-    حافظه: حافظه یاد آوری فوری ارزیابی می شود.

آزمون ها: حافظه یاد آوری شکلی- کلامی (35 سوال) و آزمون حافظه بازشناسی (30 سوال)

9-    خلاقیت: در این آزمون سه عنصر اصلی باروری ذهنی اندازه گیری می شود که عبارتند از: سیالی، انعطاف و ابتکار.

از آنجا که این آزمون بسیار طولانی و وقت گیر بود و موجب خستگی دانش آموزان و تأثیر منفی در شیوه ی پاسخگویی و درنتیجه بی جواب ماندن تعداد زیادی از سؤالات می شد، در پژوهشی در سال 1389 فرم کوتاه این آزمون روی 1000 دانش آموز در 5 استان اجرا شد و فرم کوتاه آن توسط عابدی و همکاران ساخته شد و سپس اقدام به بررسی روایی و پایانی و تهیه جدول هنجار برای آن فرم کوتاه تشخیص استعداد شد که شامل خرده آزمون های زیر می باشد:

1-    معنی واژه ها (دارای 24 سوال)؛ 5 دقیقه زمان برای پاسخگویی

2-    استدلال کلامی (19 سوال)؛ 10 دقیقه

3-    کفایت اطلاعات (17 سوال)؛ 10 دقیقه

4-    مبانی ریاضی (12 سوال)؛ 10 دقیقه

5-    استدلال عددی (15 سوال)؛ 10 دقیقه

6-    استدلال انتزاعی (23 سوال)؛ 15 دقیقه

7-    استنباط منطقی (20 سوال)؛ 10 دقیقه

8-    تجسم فضایی (18 سوال)؛15 دقیقه

9-    چرخش شکل (23 سوال)؛ 10 دقیقه

10-ترکیب قطعات (20 سوال)؛ 10 دقیقه

11-استدلال مکانیکی (24 سوال)؛ 10 دقیقه

12- 

اهداف:

1-تعیین بهره هوشی دانش آموزان در حیطه های مختلف رشته های تحصیلی (علوم انسانی و...)

2-مشخص نمودن استعداد تحصیلی دانش آموزان در زمینه ی رشته های تحصیلی دبیرستانی و دانشگاهی

3-هم فزایی بیشتر در زمینه ی یادگیری مطلوب دانش آموزان و ترسیم نیم رخ هوشی استعدادی جهت اطلاع معلمان قبل از ورود به کلاس درس

ج) آزمون رغبت سنج (استرانگ شغلی)

مقدمه:

یکی از اهداف مهم تعلیم و تربیت در مدارس، تسهیل رشد مسیر شغلی دانش آموزان می باشد،. به همین منظور لازم است که فرد غلایق، توانایی ها و خصوصیات شخصیتی و نقاط قوت و ضعف خود را بشناسد. در این فرایند به دانش آموزان کمک می شود تا با شناخت و آگاهی از استعداد ها و رغبت های خویش و شناخت کامل مشاغل گوناگون، هدف خود را مناسب و درست انتخاب کند.

اهداف:

1-مشخص نمودن ویژگی های شخصیتی دانش آموزان در زمینه ی روانی- رفتاری، تحصیلی و شغلی دانش آموزان

2-تبیین استانداردهای روانی لازم جهت فضای کاری و شغلی دانش آموزان در آینده

فرآیند اجرا:

1-این پرسشنامه را به صورت فردی و گروهی می توان اجرا کرد.

2-قبل از اجرای پرسشنامه باید از آمادگی دانش آموزان اطمینان حاصل شود و آزمونگر باید قبل از اجرا از خلق آنان آگاهی پیدا کند.

خلق (میزان شادی) باید نمره ی بالای 50 بگیرد. از طریق سوال می توان سطح خلق دانش آموز را سنجید؛ خلق شما چطور است؟ یا میزان شادی شما چقدر است؟ (از صفر تا 100 چه نمره ای می گیرد). اگر خلق دانش آموز به هر دلیل از قبیل افسردگی یا وجود نگرانی پایین باشد، باید در اجرای پرسشنامه احتیاط کرد. چراکه پایین بودن خلق احتمال پاسخ های تصادفی و همچنین پاسخ های علاقه مند نیستم و اصلا علاقه مند نیستم را افزایش می دهد و در تشخیص رغبت ها دچار اشتباه شویم. به همین دلیل ضروری است که دانش آموز استراحت کرده و خلق بالا هم داشته باشد (بالای نمره ی 50 کافی است).

3-بعد از فراهم کردن این مقدمه و اطمینان حاصل کردن از آمادگی دانش آموزان، توضیح ذیل قبل از اجرای آزمون برای آنان خوانده می شود.

این پرسشنامه به شما در فهم علاقه های شغلی تان کمک می کند و انواع شغل هایی که احتمالا در آن ها احساس راحتی می کنید را نشان می دهد.

پرسشنامه از شش قسمت مختلف تشکیل شده است: در قسمت اول شغل های گوناگونی را به شما معرفی کرده ایم، که شما مشخص می کنید به هر شغل چقدر علاقه مند هستید. قسمت دوم شامل موضوعاتی است که شما احتمالا علاقه مند هستید در هر کدام از این زمینه ها مطالعه کنید، در قسمت سوم فعالیت های گوناگونی آمده است که میزان علاقه ی شما را باز سوال می کند. در قسمت چهارم انواع فعالیت های تفریحی معرفی شده و شما میزان علاقه ی خود را به هرکدام از این فعالیت ها مشخص می کنید. در قسمت پنجم افراد مختلفی را به شما معرفی کرده ایم، که شما مشخص می کنید، به هر کدام از این افراد چقدر علاقه مند به صحبت هستید و در قسمت ششم یا آخرین قسمت تعدادی از ویژگی های شما را آورده ایم که میزان موفقیت شما را با هر کدام از موارد علامت می زنید.

لطفاً به همه ی پرسش ها پاسخ دهید. وقت زیادی را به فکر کردن در مورد آن ها اختصاص ندهید و اولین چیزی را که به ذهنتان می رسد علامت بزنید.

منابع:

زندی پور، طیبه. (1388). برنامه ریزی تحصیلی و شغلی.تهران:شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران.

شریفی،حسین: حسینی، سید مهدی.( 1370). اصول وروش های راهنمایی ومشاوره. تهران: رشد.

شفیع آبادی،عبداله.( 1383). راهنمایی و مشاوره شغلی. تهران: سمت.

نوابی نژاد، شکوه. ( 1373). راهنمایی ومشاوره. تهران: معاصر.

فصل دوم:

مهارت های مطالعه و یادگیری

قال امام علي عليه السلام: غايَة العِلم حُسنُ العَمَل: نتيجه نهايي دانش ،كردار نيك است.

اهميت مطالعه:

اِقْرَاْ ِباسْم َربِّكَ الَّذي خَلَقَ،خَلَقَ الْاِنْسانَ ِمنْ عَلَقٍ،اِ قْرَاْ َوَربُّكَ اْلاَكْرَمُ ،اَلَّذي عَلَّمَ بِاْلقََلَمِ،عَلَّمَ اْلِانسانَ مَالَمْ يَعْلَمْ (سوره علق,آيات 1تا5) پروردگاري كه به وسيله قـــلم آموزش داد، به آدمي آنچــــه راكــه نمي دانست، بياموخت.

قال امام علي عليه السلام: مَنْ تَسَلي بِالْكُتُبِ لَمْ تُفْتهُ ِسلوه. هر آن كس كه با كتاب ها آرامش يابد، راحتي وآسايش افراد سلب نمي گردد.

اهداف مطالعه:

مطالعه، پويشي هدفدار و كوششي جهت دار است (خواندن مبدأ و مقصد مي خواهد)

هدف نهايي: كمال جويي و مقصد نهايي: تعالي خواهي

1) آموختن و افزودن دانستني ها و دستيابي به حقايق و معارف.

2) نقد انديشه ها و تفكرات ديگران.

3) تقويت افكار و تجديدنظر تعالي بخش در انديشه هاي خود.

4) عمل به يافته ها و معلومات سودمند و رشدآور.

5) انتقال حقايق و معارف به حقيقت گرايان و معرفت جويان.

6) خرسندي خدا و خدمت به خلق خدا.

تعريف مطالعه: مطالعه يك فرآيند شرطي و اكتسابي جهت افزايش معلومات است.

الف) فرآيند: فرآيند يعني مرحله به مرحله، روند، پروسه. به عبارتي مطالعه بايد داراي بخشهاي مختلفي مثل گرم كردن، ايجاد آمادگي، پيش مطالعه و... باشد.

ب) شرطي: يعني اينكه يك سري شرايطي دارد و از همه مهم تر يعني عادت كردن، به عبارتي بايد در طول سال تحصيلي به يك روش خاص عادت كرد.

ج) اكتسابي: يعني به دست آوردن، پس بايد روش مطالعه را ياد گرفت. براي شرطي شدن نسبت به مطالعه، بايد شرايطي را لحاظ كرد.

شرايط مطالعه، مكان مطالعه، زمان مطالعه، روش يا تكنيك مطالعه.

مكان مطالعه

1)جاي ثابت: اين جاي ثابت بايد حتماً پشت ميز باشد (مطالعه روي زمين، روي تخت و يا در حال رفتن مورد تأييد نيست).

2) نور اتاق مطالعه: بهتر است نور اتاق مطالعه تركيبي از طيف زرد و طيف سفيد باشد (به تنهايي از لامپ مهتابي و حتي از نور چراغ مطالعه استفاده نشود. ضمناً در موقع مطالعه پيرامونتان روشن باشد و فقط محلي كه درس مي خوانيد روشن نباشد) ضمناً نور از سمت چپ و پشت سر بتابد و از مطالعه در نور خيره كننده آفتاب پرهيز شود.

3)دماي اتاق مطالعه: دماي اتاق بايد حدود c  25باشد.

4) دكور اتاق مطالعه: دكور اتاق مطالعه هر چه ساده تر و ثابت تر باشد، بهتر است. به عبارت بهتر مرتب دكور اتاق را تغيير ندهيد و سعي كنيد به يك وضعيت عادت كنيد. در ضمن چيزي كه تداعي كننده خاطره خاصي باشد در اتاقتان وجود نداشنه باشد، مثل عكس، پوستر و يا مجسمه كه يادآور خاطره يا مسئله ي خاصي باشد.

5) برتري خانه: بهترين جا براي درس خواندن منزل است ولي اگر نمي توانيد در منزل درس بخوانيد مي توانيد از كتابخانه عمومی و فرهنگسراها استفاده كنيد. فقط توجه داشته باشيد كه برويد كتابخانه و درس بخوانيد نه اينكه مركز مشاوره وگفتگو باز كنيد و به جاي خواندن وقتتان تلف شود.

6)نقش موسيقي: در باره موسيقي نتايج ضد ونقيص فراواني منتشر شده است. خلاصه اينكه درس خواندن با موسيقي گوش دادن جور نمي آيد (هر سخن جايي وهر نكته مكاني دارد).

*البته مطالعات اخیر حاکی از آن است که برخی نت های موسیقی تأثیر بیشتری بر مغز می گذارند و امواج مغزی را تحریک می نمایند مانند برخی نت های موتزارت که سبب تمرکز و خلاقیت بیشتر می گردد. ممکن است در ابتدا سبب عدم تمرکز حواس شوند اما زمانی که با دندریت های مغز ارتباط برقرار کردند، اثربخش خواهند بود.

زمان مطالعه:

هيچ قانوني براي زمان مطالعه نداريم ،هر وقت كه راحت بوديد، همان موقع بهترين زمان براي درس خواندن است، ولي 3 زمان در يادگيري خيلي مهم است كه بهتر است در اين زمان ها درس بخوانيد:

1)اول صبح : به دليل اينكه تازه از خواب بيدار شده ايد وذهنتان منع قبلي ندارد ومطالب را به راحتي در خود نگه مي دارد.پس طوري برنامه ريزي كنيد كه روزانه صبح ها نيم يا يك ساعت بتوانيد درس بخوانيد.

2) آخر شب: به دليل اينكه بعد از درس مي خوابيد و منع بعدي نداريد، مطالب فرصت پيدا مي كنند تا از حافظه ي كوتاه مدت وارد حافظه بلند مدت شود.

3)پس از اتمام کلاس درس: مرور مطالب یاد گرفته شده پس از کلاس درس، باعث می شود مطالب از حافظه کوتاه مدت (که در کلاس درس فعال بوده است و ظرفیت کمی دارد) به حافظه بلند مدت (که ظرفیت بالایی دارد) منتقل شوند.

زمان هاي نامناسبِ مطالعه:

1) با شكم پُر درس خواندن مناسب نيست: حتماً بين وعده ي غذايي مثل ناهار و شام و آغاز مطالعه حداقل نيم ساعت فاصله باشد.

2) با شكم خالي درس خواندن نيز مناسب نيست: اگر گرسنه تان است ولي قسمتي از درستان هم باقي مانده است، اشكالي ندارد يك ميوه يا شيريني ميل بفرماييد و سپس برگرديد و درستان را ادامه بدهيد.

3) خوابيده ودراز كشيده.

4) در هنگام حركت و راه رفتن.

*برای زمان مطالعه می توان به تیپ شخصیتی افراد توجه کرد. بعضی افراد در شب عملکرد بهتری دارند و بعضی ها نیز در روز. اما تحقیقات پزشکی نشان می دهد در هنگام شب وقتی نور خورشید دیگر وجود ندارد و از طریق چشم به مغز نمی رسد، بدن انسان هورمونی را که به هورمون کاهش انرژی و خستگی موسوم است، به تدریج تولید می کند که سبب می شود تا انسان در شب به خواب رفته و استراحت کند، که به یقین این نشانه ای بزرگ از تدبیر خداوند متعال است.

روش مطالعه:

مطالعه بايد بر اساس يكي از سيستم هاي مطالعاتي باشد تا راندمان لازم را داشته باشد.

تمرین شماره4:

انواع روش مطالعه

روش مطالعه SQ3R، روش مطالعه PQ5R، روش مطالعهPQ6R

روش مطالعهPQ6R

اين روش يكي از معروف ترين روش هاي بهسازي حافظه است .

نام اين روش همانند نام انگليسي آن (PQ6R ) متشكل از حروف اول هفت مرحله اي آن است .

1.      مرحله  پيش خوانيPreview

2.      مرحله  سؤال كردنQuestion

3.      مرحله  خواندن Reading

4.      مرحله  خلاصه نويسيRecord

5.      مرحله تفکر عمیق    Reflect

6.      مرحله تازه كردن مطالعه  Refreshment

7.      مرحله ازبر كردن (مرور ذهني)Recite

8.      مرحله مرور كردن Review

سيستم مطالعاتي PQ6R

1)مراحل قبل از مطالعه: 1-1پيش مطالعه 2-1 سئوال كردن

2) مراحل حين مطالعه: 1-2 خواندن 2-2 خلاصه نويسي

3) مراحل بعد از مطالعه: 1-3 مرور كردن 2-3 ازبر كردن (مرور ذهني) 3-3 تازه كردن مطا لعه

مرحله ي پيش مطالعهPreview

در اين مرحله دانش آموز فصل هاي مختلف كتاب را به صورت يک مطالعه اجمالي و مقدماتي مطالعه مي كند.

از جمله موارد اين مرحله خواندن عنوان فصل ها, خواندن سطحي فصل, توجه به تصاوير, بخش هاي اصلي و فرعي و خلاصه فصل ها مي باشد.

هدف در اين مرحله يافتن يك ديد كلي نسبت به كتاب و ارتباط دادن بخش هاي مختلف كتاب با يكديگر مي باشد.

مرحله  سؤال كردن Question

پس از مطالعه اجمالي موضوعات و نكات اصلي, دانش آموز در باره ي آنها به طرح سؤال مي پردازد.

اين كار باعث افزايش دقت و تمركز فكر و سرعت و سهولت يادگيري مي گردد.

تذكر 1: از هر 3 يا 4 صفحه اگر يك سئوال كلي طرح كنيد، كافي است و نيازي نيست سئوالات زيادي را استخراج كنيد.

تدكر 2: براي اينكه در اين مرحله شرطي بشويد، بر روي ميز مطالعه خود روي كاغـــذ بنويسيد (Q) كه هر وقت اين علامت را مي بينيد، يادتان بيافتد كه بايد سئوال طرح كنيد.

قبل از آغاز مراحل حين مطالعه، مطالعه را از جنبه ديگري نيز مورد بررسي قرار مي دهيم:

مطالعه شامل سه بخش است: الف) يادگيري ب ) به خاطر سپاري ج ) يادآوري

تذكر: از سيستم ها وروش هاي مطالعاتــي آنهايي موفق هستند كه بر روي به خاطر سپاري و يادآوري كار بيشتري كـــرده اند و به واسطـــه آن سيستم هاي موفقي هستند، در حالی كه سيستم آموزش ما بر روي يادگيري تأكيد دارد. نسبت اهميت مراحل بخاطر سپاري ويادآوري به يادگيري حدود 70درصد است.

مرحله خواندن Reading

در اين مرحله دانش آموز به خواندن دقيق و كامل مطالب كتاب مي پردازد.

هدف در اين مرحله فهميدن كليات و جزئيات مطالب و نيز پاسخگوئي به سؤالات مرحله قبل مي باشد (هدف از مرحله خواندن فقط فهميدن وانتقال اطلاعات از كتب به يادداشتهاست.)

در مرحـــله خواندن براي فـهم بهتر مطالب مــي توان از كارهايي مثل يادداشت برداري , علامت گذاري و خلاصه نويسي بهره جُست.

تذكر 1: تنها عضوي كه در موقع درس خواندن مي تواند حركت كند، چشم ها هستند و نهايتاً انگشتـان دست به عنـوان راهنمايي براي چشم، پس سعي كـنيد موقع درس خوانـدن با صداي بلند درس نخوانيـد، صـــندلي را تـــكان ندهيد، با موهاي خود بازي نكنيد و...

تذكر2: در موقع درس خواندن فقط سعي كـنيد مطالب را بفهميد ورابطه ي آنهارا درك كنيد و در مرحله ي بعـدي (خلاصه نويسي) مطالب را حفظ كنيد.

عادات بد براي درس خواندن:

1) بلند خواندن مطالب در زمان مطالعه، روند انتقال مفاهيم از چشم به مغز، درك و ضبط اين مطلب را مختل مي سازد.

2)ثابت كردن طولاني نگاه بر روي يك تست از صفحه و يا ثابت كردن نــــگاه به مدت زيــــــاد بر روي يك سطر، از بهره وري مطالعه مي كاهد.

3) افراد عادي بر روي يك سطر كه در حدود12 كلمه دارد، 8 تا 10 بار تمركز كوتاه يا توقف دارند، براي بهره وري بيشتر اين تعداد بايد به 5 بار در هر سطر برسد.

مرحله ي خلاصه نويسي Record

قبل از آموزش خلاصه نويسي، لازم است موارد زير را يادآوري كنيم:

1.خلاصه نويسي كار بسيار وقت گير است ولي يك خاصـــيت دارد و آن هم اين است كه يادگيري را افزايش و فراموشي را كاهش مي دهد.

2.هر دانش آموز براي هردرس خودش 5 منبع مطالعاتي دارد كه عبارتند از:

الف) كتاب درسي ، ب) جزوه ي معلم سر كلاس، ج) جزوه ي معلم كلاس كنكور يا تقويتي يا معلم خصوصي، د)كتاب كمك آموزشي ،

ه) مجموعه هاي تستي موجود در بازاركه 70درصد مطالب اين منابع با يكديگر مشترك هستند ولي هر دانش آموزي براي دوره كردن مطالب نياز دارد كه هر منبع را مطالعه كند ولي اگر به كمك خلاصه نويسي اين 5منبع را به يك جزوه تبديل كند، مي تواند چندين بار آن را دوره كرده و به طور چشم گيري در وقت صرفه جوئي كند.

3- خلاصه نويسي در 2 زمان صورت مي گيرد:

الف) حين مطالعه: يعني همان موقع كه درس مي خوانيد، پارگراف به پاراگراف كتاب راخلاصه ويادداشت مي كنيد.

ب) بعد از مرور سوم، همان مرحله (Refreshment) است.

4.خلاصه نويسي بهتر است در كاغذ كلاسورانجام شود كه در صورت ايجاد تغييرات، به راحتي اين كار انجام دهيد ودر ضمن نسبت به دفتر فضاي بيشتري براي رسم درخت حافظه وطرح هاي خلاصه نويسي دارد.

ويژگيهاي خلاصه نويسي:

1) در خلاصه نويسي بايد سعي كنيد فعل ها را حذف كنيد.

2) تابع متن اصلي باشد.(40صفحه را به 10صفحه تبديل كنيد)

3)جامع و مانع باشد، يعني تمام نكات مهم رادربرگيردونكات زايد را هم نداشته باشد.

4)رنگي باشد بهتر است كه لايه هاي اول بارنگ هاي گرم (قرمزوسبز) باشدوتوضيحات آن بارنگهاي سرد (مشكي و آبي) باشد.

5) با استفاده از علامت هاي اختصاري باشد. مثل:pr  به جاي پروتئين

6)براساس نمودارشعاعي، درخت حافظه وطرح شبكه اي مغز باشد.

وقتي خلاصه نويسي درس تمام شد، مطالب خلاصه شده را يك بار دوره كرده و در ذهن خود مرور كنيد.

مرحله تفکر عمیق    Reflect

معمولاً عادت داریم بعد از انجام موفقیت آمیز هر کاری برای خود جایزه ای تعیین کنیم.

من یک ساعت درس می خوانم بعد به تماشای فیلم ..........… می نشینم.

من این مبحث را می خوانم میرم یه گردشی می کنم و ......

که این جایزه های بد موقع تمام زحمات شمارا به باد خواهد داد

بعد از مطالعه و مرحله دقیق و مفهومی خوانی باید روی آموخته های خود تفکر کنید و کلمات کلیدی و مهم را بیرون بکشید. باید تفکر منتقدانه ای روی مطالب مطالعه شده داشته باشید مطالب جسته و گریخته مطالعه شده را به هم ربط دهید و با طرح سوالاتی در مورد نحوه ارتباط آنها مطالب را در ذهن خود تثبیت کنید.

مرحله ي تازه كردن مطالعه Refreshment

بعد از مرور سوم يعني زمانـــي كه تقريبــاً درس را كامل ياد گرفته و متوجه مفاهيم اصلي و نكات مهم آن شديد،خلاصه نويسي هاي خود را با كتاب و جــــزوه مطابقت مي دهيد،اگر نكته اي را كم نوشته ايد،اضافه مي كنيد. اگر مطلبي زائد است، حذف مي كــــــنيد و خلاصه هاي خود را كامل مي كنيد.

مرحله ازبركردن(مرور ذهني)  Recite

در اين مرحله دانش آموز سعي مي كند بدون مراجعه به كتاب و از حفظ به يادآوري مطالب خوانده شده بپردازد و بار ديگر به سؤال هايي كه خود مطرح كرده پاسخ دهد.

در اينجا دانش آموز بايد بتواند مطالب آموخته شده را در قالب كلمات براي خود بيان كند در غير اين صورت لازم است كه مجدداً به خواندن مطالبي كه آموخته نشده بپردازد.

مرحله از حفظ گفتن در پايان هر بخش انجام مي گيرد و وقتي بخش هاي يك فصل به اتمام رسيد، به مرحله مرور كردن يا آزمون وارد مي شويم.

در موقع مرور در باره خلاصه نويسي ها تفكر كرده،آنـها را ازبر مي كنيم و سازمان آن را به خاطر مي سپاريم.

مرحله ي مرور كردن   Review

مرحله مرور كردن يا آزمون در پايان هر فصل انجام مي گيرد.

در اينجا دانش آموز به مرور موضوعات اصلي و نكات مهم و نيز ارتباط مفاهيم مختلف به يكديگر مي پردازد و در صورت بر خورد با موضوعات مورد اشكال به متن كتاب مراجعه مي كند .

يكي از راه هاي كمك به اين مرحله پاسخگويي به سؤالات و تمرينات پايان فصل است. در صورت عدم وجود سؤال در پايان فصل شما مي توانيد خود به طراحي سؤال و آزمايش خود بپردازيد و بدين ترتيب قبل از اينكه معلم شما را بيازمايد شما پيشاپيش اين كار را كرده ايد. اجراي اين مرحله مي تواند مقداري از اضطراب امتحان را براي دانش آموز كاهش دهد.

مهم ترين قسمت مطالعه كه سبب ثبت اطلاعات درلايه هاي زيرين ذهن مي شود و جلوي فراموشي را مي گيرد، مرور كردن است. بطوري كه پيشينيان معتقد بودند:

الدَّرْس حَرْف وَالتكْرارُاَلْف(درس یکبار وتکرار هزار بار)

زمان هاي مرور:

1.      يك روز بعد:  كه فراموشي را تا 1هفته به تأخير مي اندازد.

2.      يك هفته بعد:   كه فراموشي را تا 1ماه به تأخير مي اندازد.

3.      يك ماه بـعد:    كه فراموشي را تا 4ماه به تأخير مي اندازد.

4.      4 مـاه بــعد:    كه فراموشي را تا 1سال به تأخير مي اندازد.

روش مطالعه SQ3R

 اين روش توسط فرانسيس. پي . رابينسون در سال 1946 در دانشگاه ايالتي اوهايو مطرح شد و شامل پنج مرحله است و تقريبا روشي شبيه به روش پس ختام است .

مراحل اين روش عبارتند از :

1-مرور يا بررسي رئوس مطالب   S(SERVEY): ابتدا عناوين كلي يا رئوس مطالب هر فصل را بخوانيد .

2-پرسش     Q(QUESTION:چنانچه فصل مورد مطالعه شما سؤال هايي دارد بكوشيد آن ها را پاسخ دهيد . در غير اين صورت سعي كنيد . با توجه به رئوس مطالب خودتان سؤال هايي را طرح كنيد .

3-خواندن        R(READ):به دقت متن را با توجه به جدول ها ‏‏‏‏‎، نمودارها ، تفاسير و ... بخوانيد و سعي كنيد سؤال هاي قبلي را پاسخ دهيد. خواندن يك كتاب درسي با خواندن يك رمان متفاوت است و مستلزم اين مي باشد كه به تدريج كه پيش مي رويد از خودتان سؤال كنيد تا مطمئن شويد آن چه را خوانده ايد فهميده ايد . دانش آموزان اغلب مي گويند همين كه كتاب را زمين مي گذاريم آن چه را كه خوانده ايم فراموش مي كنيم ، خوب است ، به خود تذكر دهيد كه به ياد آوريد و به منظور به خاطر سپردن بخوانيد. حتما به كلمات وعباراتي كه درشت تر ، رنگي ، خوابيده و يا به گونه اي متفاوت نوشته شده است دقت كنيد ، زيرا اين امر به منظور يادآوري مهم بودن آن ها صورت گرفته است.

4-از بر گفتن        ) R(RECITE: مطالب را براي خود يا دوستانتان ازبر بگوييد.اين امر به جلوگيري از فراموشي و تسلط شما بر موضوع ياد گرفته شده كمك مي كند .

5-دوره يا تجديد نظر كردن   R(REVIEW): مرور مكرر در يادآوري بسيار مهم است. بهترين اوقات دوره كردن بعد از اولين مطالعه و درست قبل از امتحان است . اغلب دانش آموزان خوب به فواصل مطالب را دو يا سه بار دوره مي كنند . هر دوره شامل دوباره خواندن و از بر گفتن است.

موانع مطالعه:

1) بي علاقگي وناآشنائي نسبت به موضوع.

2)عدم تمركز حواس.( هرگز وجود حاضر وغايب شنيده اي  من درميان جمع ودلم جاي ديگر است)

3)رعايت نكردن آداب وشرايط مطالعه.

4)توجه نكردن به مراحل و روش مطالعه.

5) بي نظمي د رمطالعه.

6)كمي نگري به جاي كيفي نگري. (چه مقدار فهميده ام، نه آنكه چه مقدار خوانده ام)

7)شخصيت گرايي به جاي حقيقت گرايي(توجه به آنچه گفته شده،نه آن كسي كه گفته است)

8)نوع نوشته وظاهر كتاب.

9)يكنواختي موضوع ومدت مطالعه.

تأكيد روان شناسان:بهره وري كيفي وكامل از يك موضوع با مطالعه اي در حدود 30دقيقه .

پس از مدت 1 ساعت خواندن استراحت 10 تا 15 دقيقه پيشنهاد مي شود. پس از رفع خستگي با تغيير نوع كتاب يا موضوع، مجدداًبه مطالعه مشغول شويد.

10)  راهنما نداشتن.

شرط پيروزي:اعتماد به نفس ، كنترل اضطراب ،  اطمينان به موفقيت

اصول اساسی مطالعه

برای یک مطالعه ی مؤثر و مفید چه اصولی بایدرعایت شود؟چگونه می توان بهره وری

مطالعه را افزایش داد؟ نکاتی که دراین قسمت مطرح می شوند شایدخیلی ساده

به نظر برسند، اما همین نکات ساده به میزان غیرقابل تصوری درکیفیت مطالعه تاثیر دارند.

این اصول،تقریبا ارتباطی با موضوع یا عنوان درسی ندارند و به عبارت بهتر،اصولی هستند

 که باید همیشه و در هر درسی رعایت شوند.

یک نکته ی ظریف دراستفاده از این اصول آن است که دانش آموزان تصور میکنند باید

زمانی راصرف آنها نمایند،درصورتی که از وقت خود میتوانند به شکل دیگری بهره ببرند

.این تصورغیرمنطقی باعث میشود دانش آموزان به همان شیوه های نادرست خود ادامه

 دهند. برخلاف تصور،رعایت این اصول،حتی اگردرابتدای کار زمانی را از وقت دانش آموزان بگیرد،درادامه به شدت موجب صرفه جویی در زمان خواهد شد.

کل خوانی

یک اشکال مهم دانش آموزان در مطالعه این است که آنها مطالب را جزء جزء خوانده و بعد این اجزاء را به هم ارتباط

میدهند.کل خوانی یک اصل بسیار مهم درمطالعه است ومنظور ساده از آن این است که قبل ازشروع مطالعه هر کتاب یا موضوع کلی،ابتدا باید چهارچوب یا طرح کلی ازآن در ذهن ایجاد کنیم.کلی خوانی باعث ایجاد ارتباط بیشتر بین مطالب و همچنین ایجاد نظم ذهنی می شود.بنابراین درمطالعه توصیه می شود وقتی کتاب یایک موضوع کلی راشروع می کنید ابتدا برفهرست مطالب توجه وتمرکز نمایید. ببینید چه ارتباطی بین مطالب وجود دارد؟درموردکدام موضوعات سابقه ی ذهنی دارید و کدام مطالب جدید هستند؟بعد از آن در یک فرصت زمانی مناسب و با حوصله و تامل کتاب را از ابتدا تا انتها ورق بزنید و مجموعه مطالب آن را مرور نمایید.مطمئن باشید همین کار ساده و وقت اندکی که برای بررسی فهرست و مرورمطالب صرف می کنید،بازده مطالعه شما را چندین برابر افزایش خواهد داد.

کلید: با رعایت اصل کل خوانی به ارتباط بین مطالب و ایجاد نظم ذهنی خود کمک کنید.

توجه به عناوین و سرفصل ها

هر مطلب کلی از کتاب و بخش های مختلف آن از یک سری سرفصل ها و عناوین فرعی تشکیل شده است.شاید باور نکنیدکه همین سر فصل ها وعناوین فرعی چقدر دریادگیری و درک بهتر مطلب می توانند مؤثر باشند.برای شما پیش آمده، سرجلسه امتحان به سؤالی بر خورده اید که می دانید حتما جواب آن را خوانده اید ولی هر چه به ذهن خود فشار می آورید این جواب را به خاطر نمی آورید.دلیل این امرهمین است که درحین مطالعه عناوین را مانند متن کتاب خوانده اید.توجه و تمرکز بر سرفصل ها و عناوین فرعی نه تنها موجب تقویت هشیاری میشود،بلکه باعث میگردد شما ارتباط بین مطالب را گم نکنید و بدانید که بین قسمت های مختلف یک موضوع چه ارتباطی وجود دارد.بنابراین توصیه می کنیم که درآغاز هرفصل،هم به موضوع اصلی وهم به عناوین فرعی با دقت بیاندیشید وسعی کنیددرذهن خود ارتباط بین مطالب را با دقت جا بیاندازید.

کلید: بر روی سرفصلها و عناوین فرعی تامل و تمرکز کنید.

ارتباط مطالب: از نظر روانشناسی،یادگیری وقتی معنی دار است که بین مطالب قبلی و جدید ارتباط ایجاد شود. سعی بر حفظ نمودن به جای درک وفهم مطالب، باعث عدم شکل گیری این ارتباط می شود.یک دلیل اصلی ضعف دانش آموزان در دروس ریاضی همین نکته است.اصولا دراکثر دروس یک ارتباط پلهای بین مطالب وجود دارد و هرچه این ارتباط قویتر باشد پیشرفت درسی نیز ازسرعت بیشتری برخوردار خواهد بود. بنابراین وقتی شما مطلبی را خوب متوجه نمی شوید و با این ضعف پیش می روید،این ضعف فقط درهمان نقطه باقی نمی ماند و ارتباط بین سایر مطالب را هم متزلزل می کند.

کلید: با درک و فهم بهتر موضوعات،به ارتباط مطالب و در نتیجه افزایش سطح یادگیری کمک کنید.

شیوه ی یادگیری

دو شیوه ی یادگیری وجود دارد.متراکم و فاصله دار، در شیوهی متراکم،فرد وقتی شروع به مطالعه می کند تا زمانی که فرصت دارد پیش می رود واستراحتی برای خود در نظر نمی گیرد.امادر شیوه ی فاصله دار،فرد زمان هایی را برای مطالعه و زمان هایی را برای استراحت در نظر می گیرد. مثلا اگر 4ساعت وقت دارد بعد از هر مطالعه 60تا70قیقه ای یک فرصت استراحت 10 دقیقه ای به خود می دهد.

پژوهش ها نشان داده اندکه یادگیری فاصله دار نتایجی به مراتب بهتراز یادگیری متراکم دارد.عده ای با این تصور که هیچ زمانی را از دست ندهند فرصت استراحت را هم مغتنم شمرده و به کار خود ادامه می دهند.اما مطمئن باشید که این فرصت نه تنها زمان از دست رفته نیست بلکه تا حد غیر قابل تصوری، بهره وری مطالعه را افزایش می دهد.

کلید: ساعات و فرصتهای مطالعه را به زمانهایی برای مطالعه و زمانهایی را برای استراحت تقسیم کنید.

نتیجه گیری

1- با رعایت اصل کل خوانی به ارتباط بین مطالب و ایجاد نظم ذهنی خود کمک کنید.

2- بر روی سرفصلها و عناوین فرعی تامل و تمرکز کنید.

3-با درک و فهم بهتر موضوعات،به ارتباط مطالب و در نتیجه افزایش سطح یادگیری کمک کنید.

4- ساعات و فرصت های مطالعه را به زمانهایی برای مطالعه و زمانهایی را برای استراحت تقسیم کنید.

استفاده از تواناییها

وقتی ازدانش آموزان سؤال میکنیم که: ازچنددرصدتواناییهای خوداستفاده میکنید؟اگرچه پاسخ هامتفاوت است، اما کمتر کسی ادعا داردکه به طورکامل از تواناییهای خود بهره میبرد.تجربه نشان داده است که ارزیابی دانش آموزان درباره ی استفاده ازتواناییهایشان بین 40-80درصداست.امکان داردکه این میزان درهمه ی زمان ها یکسان نباشد و دچارافت و خیزشود.همچنین،این افت وخیزممکن است هم درمورد دانش آموزان قوی وهم دانش آموزان ضعیف اتفاق بیفتد.چرا نمیتوانیم ازهمه ی تواناییها و انرژی خود برای کاری که آنرا مهم میدانیم، استفاده کنیم؟بقیه توان وانرژی ماکجا میرود وصرف چه چیزهایی میشود؟

تقسیم انرژی

به طور حتم، منظور ازتقسیم انرژی در ورزشهایی مانند دو ومیدانی،شنا و فوتبال را میدانید.یک دونده ی استقامت،از ابتدای مسیرباید به نحوی انرژی خودراتقسیم کندکه نه همه ی آن رادرابتدای حرکت صرف نماید و نه درآخرکم بیاورد. این موضوع درباره ی درس خواندن و بخصوص کنکورنیزمصداق دارد.نبایدآن چنان تندبرویدکه بعدهادچارمشکل شوید ونه آن چنان کند،که نتوانید از تواناییهایتان استفاده ی مطلوب ببریدلازم است شما هم مانندآن دونده ی استقامت، نمای ذهنی و کلی از مسیرداشته باشید تا برنامه ی کاری خود را براساس آن تنظیم کنید ممکن است امروزخیلی سرحال باشید و بتوانید زیاد درس بخوانید،اما اگراوضاع به همین صورت نبود چه میکنید؟همیشه اعتدال بهترین روش است وزرنگی شما درتهیه ی برنامه،تنظیم یک برنامه ی اعتدالی است.

کلید: باترسیم یک دورنمای کلی ازمسیرحرکت درذهن خود،انرژی خودرابه صورت متعادل دراین مسیرتنظیم کنید.

کنترل انرژی

یکی ازعواملی که موجب میشودنتوانیداز تواناییهای خوداستفاده ی بهینه کنیدصرف انرژی برای اموری است که در ایام درس خواندن- به خصوص کنکور-کم اهمیت تلقی میشود.اگرنتوانید کنترل انرژی خود را به دست بگیرید، باید ضرر و زیان بعدی را هم بپذیرید و تحمل کنید.برای روشن شدن منظوربه سه مثال اکتفا میکنیم.شما می توانید موارد دیگری رابه آنها بیفزایید.

یکی ازعادتها و مشغولیات ذهنی که باعث حدر رفتن گسترده ی انرژی و وقت می شود،تلویزیون است.عادت به مشاهده ی سریالها و برنامه های مختلف،تنها از نظر زمانی که صرف دیدن آنها می کنیدمشکل سازنیستند بلکه تاثیرات بعدی آنها مهم تراست.بعد ازدیدن یک سریال،حتی اگرتلویزیون راخاموش کنید، عملاسوژه ی سریال درذهن شماجریان دارد و تمام نشده است.این که چه اتفاقاتی درسریال روی داده واحتمالا درقسمتهای بعدی چه می شود تامدتی ذهن را به خود مشغول می سازند.موضوعات ورزشی،به خصوص فوتبال هم مشغله ای ذهنی است که اگر چه جالب هم باشند باید کنترل شوند. پیگیری اخبار ورزشی،جرّو بحثهای قرمزو آبی،خرید روزنامه های ورزشی و مواردی مشابه،آن هم با حساسیت های زیادی که بعضی ها دارند، موضوعاتی نیستندکه خیلی ارزش وقت صرف کردن داشته باشند،به ویژه برای کسی که کنکوری است.جروبحثهای خانوادگی و هرگونه گفتگوهای تنش زادرباره ی درس خواندن،کنکور و موضوعات دیگر،با افرادخانواده یا دوستان به لحاظ انرژی و وقتی که صرف میشود،بایدکنترل شوند.حساسیت های بی مورد درباره ی این که حتما بایدحرف خود را به کرسی بنشانید و ثابت کنیدکه حق باشماست،غیراز اتلاف وقت و انرژی، ثمری نخواهدداشت.

کلید: هرسوژه ومشغله ی ذهنی، ارزش وقت صرف کردن ندارد.انرژی خودرا برای کارهای اصلی،کنترل و ذخیره کنید.

عادت های مهارنشده

اگرچه مثالهای بحث قبلی،جزء عادت های مهارنشده هم محسوب می شوند،اما به لحاظ اهمیت موضوع،به مصادیق دیگر مساله از زاویه ای دیگراشاره می شودهرکدام ازماعادتهای زیادی داریم که ممکن است بدیا خوب باشند.آن چه دربحث حاضراهمیت دارد،میزان توانایی ما درمهارعادتهای نامطلوب است.ایام کنکور زمان مناسبی برای تغییر عادتها نیست. بنابراین به عنوان دانش آموز دبیرستانی،سعی کنید عادت های نامطلوب ومشکل ساز را تاقبل ازکنکور تغییردهید.اگرهم کنکوری هستید،توصیه می کنیم درموردعادت های بد اماکم اهمیت اقدامی انجام ندهید و اصلاح آنها را به زمانی دیگر موکول سازید .اما عادت هایی هستندکه عدم توجه به آنهامی تواند مشکل آفرین باشد،به هرحال،چه دانش آموزان دبیرستانی وچه کنکوری ها، باید نسبت به عادتهای مهارنشده ی مهم، حساسیت نشان دهند.به عنوان مثال،زیاد تلویزیون دیدن عادتی است که باید مهار شود. هستندکسانی که با قصد نیم ساعت یا یک ساعت پای تلویزیون می نشینند و تا به خود بیایند چند ساعت وقت تلف شده روی دستشان میماند.مطالعه درحالتهای خوابیده ولمیده ومطالعه روی تخت خواب نیز از عادت های نامطلوبی هستندکه درصورت مهار نشدن مشکل ساز خواهند بود. بعضی ها بساط مطالعه خودرا مقابل تلویزیون پهن می کنند بعضی ها هنگام مطالعه به صرف تنقلات و خوردنی های دیگر می پردازند، بعضی ها زمان مطالعه راه می روند و یا با صدای بلند درس می خوانند، و بعضی ها…، همه ی اینها عادت هایی هستندکه اگرمهار نشوند باعث افت توانایی ها خواهندشد .اگر واقعا انگیزهای قوی برای درس خواندن و موفقیت دارید، بایدبتوانیداین عادتهارا به کنترل خود درآورده و تغییردهید.

کلید: با مهار وکنترل عادت های نامطلوب، امکان استفاده بیشترازتوانایی ها و فرصت هارا به وجودآورید.

افکارمزاحم

انسان ها در هر زمانی سوژه هایی برای فکرکردن دارند اما محدودیت فرصتها و اولویت مسائل،ما را وادار می سازند در هر زمان به موضوعاتی بیندیشیم که مهمترهستند.زمانی هم که به موضوعاتی که تصور می کنیم مهمتر هستند فکر می کنید، چون ذهن ما پویا است،گاهی افکار حاشیه ای و مزاحم جایی برای خود بازکرده و ذهن ما رامشغول می سازند. این افکار را، مزاحم می نامند.چون مسیرسوژه های اصلی ذهن را منحرف می کنند.بحث افکار مزاحم وراههای کنار آمدن با آنها مساله ی ساده ای نیست که درحال حاضرمزاحم تلقی میشود، در زمان و وقت مناسب می توانند موضوعاتی بسیار مهم باشند.به عنوان مثال،این که دانش آموزی به آینده وخوشبختی اش بیندیشد خوب است اما اگر قرار باشداین موضوع در ایام درس خواندن و یا درشرایط کنکور،بین سوژه های اصلی ذهن جاگیرد،فکرمزاحم تلقی خواهدشد.شناسایی افکار و محرک های مزاحم وغلبه بر آنها،ازعوامل مهم تمرکزحواس وافزایش بازده مطالعه می باشد که درباره ی آن بیشترخواهیم گفت.

کلید: بایدمهارت های مواجهه با افکارمزاحم رادرخودایجادوتقویت نمایید.

تمرین شماره 5:

تمرین شماره 6:

نتیجه گیری

-1 با ترسیم یک دورنمای کلی ازمسیرحرکت درذهن خود،انرژی خودرابه صورت متعادل دراین مسیر تنظیم کنید.

-2 هرسوژه ومشغله ی ذهنی،ارزش وقت صرف کردن ندارد.انرژی خودرابرای کارهای اصلی،کنترل وذخیره کنید.

-3 بامهاروکنترل عادت های نامطلوب،امکان استفاده بیشترازتوانایی هاوفرصت هارابه وجودآورید.

-4 بایدمهارت های مواجهه با افکارمزاحم رادرخودایجادوتقویت نمایید.

برنامه ریزی برای پیشرفت

مطالعه مفیدروزانه چقدربایدباشد؟

آیا قانون کلی برای این امروجوددارد؟

چگونه میتوان برنامه ای برای افزایش ساعات مطالعه طرح ریزی و اجراکرد؟

ملاکهای پیشرفت چگونه باید تعیین شود؟

چگونه بایدروند پیشرفت راکنترل کنید؟

مطالعه ی این فصل به شماکمک خواهدکردبه سئوالات فوق پاسخ دهید.اماتوجه به یک نکته حائز اهمیت است.برخلاف روشهای برنامه ریزی بعضی ازمؤسسات و افراد که بسیارجزیی است،در اینجا به روش نسبتاکلی عملکردهایم:چرا؟توصیه ی یک روش تقریبا کلی برای برنامه ریزی، براساس این اعتقاد صورت می گیردکه فرهنگ ایرانی،فرهنگی منظم و جزء نگرنیست.این یک واقعیت است که مردم ایران،حوصله ی برنامه های خیلی دقیق وجزئی را ندارند و اگر دنبال آن هم بروندبه صورت پیگیر و مستمر ادامه نمی دهند بنابراین، درروش های خیلی جزئی برنامه ریزی، تنها شاید تعداد بسیار معدودی ازدانش آموزان، توانایی اجرا داشته باشندو بقیه بعد از مدتی معطلی حوصله شان سر می رود.

تفاوت های فردی

برخلاف گفته ها و تبلیغات بعضی ازمردم که هیچ قانون کلی برای تعیین مقدار زمان لازم مطالعه وجود ندارد.این که اصرارکنیم هردانش آموز13 دبیرستانی 8تا9 ساعت و هر دانش آموز کنکوری حتما باید 13تا14ساعت درس بخواند تا موفق شود به غیر از نفی تفاوت های فردی باعث دلسردی واضطراب عده ی زیادی می شود.ازیک طرف توان وحوصله ی فردی انسان ها متفاوت است،ازطرف دیگرانگیزه های دانش آموزان هم با یکدیگر فرق داردهمچنین پیش نیازها و آمادگی های درسی همه یکسان نیست.بنابراین مهم تر ازآن که به هر نحو ساعات مطالعه خودرا افزایش دهیم این اهمیت داردکه ازمقدارساعات مطالعه ی خود- هرقدرهم که باشد –بهترین و بیشترین استفاده راببریم.اگرچه افزایش ساعات مطالعه ضرورت دارداما بدترین کاردراین موردآن است که بامقایسه ی خودبادیگران، زمینه های اضطراب ویاس را درخود ایجادکنیم.

کلید: به جای مقایسه ی مقدارساعات مطالعه ی خودبادیگران،اززمان های مطالعه به طورمطلوب استفاده کنید.

برنامه ای برای افزایش ساعات

اگرمی خواهید ساعات مطالعه خودرا افزایش دهیدنکته بسیارمهم این است که عجله نکنید.یک اصل روانشناسی میگوید:هررفتار درطول زمان به وجود می آید و تغییر رفتار نیز به زمان نیازدارد.عجله ودستپاچگی درافزایش زمان های مطالعه به نتیجه ای غیرازآشفتگی واضطراب نخواهد انجامید.آیا این خوب است که به زور هم که شده 14 ساعت درس بخوانید ولی چیززیادی یاد نگیرید یا این که 5ساعت درس بخوانید ولی واقعا مطالب رادرک کنید.پس اقدام برای افزایش ساعات مطالعه بایدبه صورت گام به گام صورت گیرد.مطمئن باشید بایک برنامه ی حساب شده ومنظم می توانیدعلاوه برافزایش تدریجی ساعات درس خواندن، از زمان های موجودهم استفاده خوبی بکنید.

کلید: به جای افزایش جهشی ساعات مطالعه،به صورت تدریجی وگام به گام عمل نمایید.

تعیین خط پایه

برای تغییر رفتار و افزایش ساعات مطالعه از کجا باید شروع کنید؟اولین گام،تعیین وضع فعلی رفتاراست که اصطلاحا به آن خط پایه گفته میشود.یعنی شما بدون هیچ گونه تلاش برای افزایش این ساعات،ابتدا باید سعی کنیدتشخیص دهیدکه درحال حاضروبه صورت واقعی چندساعت توان مطالعه مفیددارید.این کارخیلی آسان است و می تواند توسط شمایایکی ازاطرافیان انجام گیرد.برای یک هفته یا ده روز نموداری رسم کنیدکه بردارعمودی آن نشان دهنده ی دقایق و ساعات، وبردارافقی آن نشان دهنده ی روزها باشد.هرروزمیزان ساعات مطالعه راکنترل و برروی نمودارمنتقل کنید.درپایان روزآخر،میانگین ساعات رامحاسبه نمایید.این خط پایه ی شماست که می تواند 4یا 5ساعت و یا بیشتر باشد ودر واقع مبنای اقدام برای تغییربرنامه وافزایش ساعات مطالعه محسوب می شود.حال می توانید تصمیم بگیریدبراساس توانایی های فردی خود و با یک روندمنطقی و مشخص درماه اول 60 یا 90 دقیقه و در ماه های بعدی به همین ترتیب ساعات بیشتری رابه برنامه خود اضافه نمایید.

کلید: مبنای افزایش ساعات مطالعه،ارزیابی وضع فعلی وتعیین خط پایه است.

ترسیم نمودارپیشرفت

اگر بتوانید وضع فعلی رفتارخودرا مشخص سازیدکار بزرگی انجام داده اید،چراکه این نقطه ی آغاز حرکت است.مهم نیست که این زمان کم باشد، مهم این است که شما برای افزایش تدریجی و برنامه ریزی شده ی آن عزمی مصمم واراده ای محکم داشته باشید.برای کنترل روند پیشرفت می توانید نمودار رسم شده برای تغییر خط پایه راادامه دهید.یعنی برروی نمودار ادامه ی روزها را مشخص کرده و میزان ساعات مطالعه راعلامت بزنید.ترسیم این نمودارچندکمک می کند.اول آن که کنترل روند پیشرفت را ازحالت ذهنی خارج می سازد و این مساله بسیارمهمی است.یکی از مشکلات اساسی دانش آموزان برای برنامه ریزی همین است که برنامه رابه صورت ذهنی طراحی می کنندو وقتی ازآنان خواسته می شودکه برنامه ها را بر روی کاغذبیاورند،زیاد روی خوش نشان نمی دهند، انگارکه باید کار سختی انجام دهند.دوم آن که ترسیم نمودار،روند پیشرفت رابه صورت عینی وقابل دسترسی درمی آورد.شما می توانید هر موقع که لازم بود با مراجعه به نمودار،وضعیت خودرا ارزیابی کنید.سوم آن که روند پیشرفت رامنظم می سازد و این خود می تواند باعث تقویت روحیه و ایجاد انگیزه ی بیشترشود.

کلید: بارسم نمودار،روندکنترل پیشرفت خودراازحالت ذهنی به صورت عینی درآورید.

تعیین ملاک های پیشرفت

این هم موضوعی بسیار مهم است و بیشتر دانش آموزان در مورد آن مشکل دارند.دانش آموزان شاید به دلیل کمی فرصت و عجله، معمولا ملاک های پیشرفت راخیلی ایده آلی ودست بالا تعیین میکنند.مثلا کسی که تا به حال به زور 3ساعت درس می خوانده یک باره تصمیم می گیرد 10 ساعت درس بخواند، یاکسی که حداقل 9ساعت می خوابیده، مقدارخواب خود را به 6 ساعت کاهش می دهد.این تغییرات ناگهانی وملاک های دست نیافتنی نه تنها قابل اجرا نیستند بلکه موجبات دلسردی را نیز فراهم می سازند. ضرب المثل قدیمی را شنیده ایدکه:سنگ بزرگ علامت نزدن است.تصمیم به تغییرات بزرگ اگرچه می تواندگاهی یک استثناء باشد ولی برای همه امکانپذیر نیست.بنابراین باید ملاکهای پیشرفت با روندی معقول ومنطقی تعیین شوند.اگرخط پایه شما نشان میدهدکه دروضع فعلی 4ساعت امکان مطالعه دارید بهتراست دریکی دوهفته اول تصمیم بگیریدکه فقط نیم ساعت به این مقدار اضافه کنید.درصورت موفقیت برای هفته های بعد باز هم نیم ساعت دیگر و به همین ترتیب درهفته هاو ماههای بعد نیم ساعت ویک ساعت افزایش دهید تابه حدمطلوب و موردنظر برسید.

کلید: برای ادامه ی روندپیشرفت خود ملاک های گام به گام و قابل دسترس تعیین کنید.

خودکنترلی رفتار

برای جدی ترشدن کنترل روند پیشرفت می توانید برنامه های تقویتی و جریمه ای تعیین کنید.ببینید از چه چیزهایی خوشتان می آید و از چه چیزهایی بدتان میآید. 5 مورد خوش آیند و 5 مورد ناخوشایند را که واقعا برایتان مهم بوده وبرروی شما تاثیر دارند تعیین نمایند.براساس این نظام کنترلی می توانید برای پیشرفت برنامه به خود اجازه بدهید.درصورتی هم که طبق ملاک، از پیشرفت خودرضایت ندارید خودتان راجریمه کنید.دقت نماییدکه مورد تقویت وجریمه روشن وواضح بوده وقابل اجرا باشند.

کلید: برای کنترل رفتارهایتان یک نظام خودکنترلی ایجادکنید.

استفاده ازنیروی کمکی

گاه یه دلایل متعددی ازجمله کافی نبودن انگیزه،عدم توانایی غلبه بر عادت های نامطلوب وشرایط خاص محیطی،برای خودتان امکان اعمال کنترل فراهم نیست.دراین صورت باید بپذیریدکه برای جلوگیری ازاتلاف وقت و از دست رفتن فرصت ها، کسی شمارا دراین امر همراهی کند، حتی اگراین همراهی کوتاه مدت و موقت باشد.این فرد می تواند پدر و مادر، خواهر و برادر بزرگ تر و یا کسی باشد که با شما ارتباط نزدیکی دارد.بعضی ازدانش آموزان به خاطر نوع ارتباطات خانوادگی در برابر دریافت این نوع کمک مقاومت به خرج می دهند و آن را نمی پذیرند در صورتی که به نظر می رسد اگر کسی متوجه حساسیت موقعیت باشد باید داوطلبانه البته درصورت فراهم بودن سایر شرایط لازم خواستار استفاده ازاین کمک باشد.

کلید: اگربه هردلیلی آن طورکه دلتان می خواهد نمی توانید پیشرفت را کنترل نمایید امکان استفاده ازنیروی کمکی را مدنظر قراردهید.

نتیجه گیری:

-1 به جای مقایسه ی مقدارساعات مطالعه ی خودبادیگران،از زمان های مطالعه به طورمطلوب استفاده کنید.

-2 به جای افزایش جهشی ساعات مطالعه،به صورت تدریجی وگام به گام عمل نمایید.

-3 مبنای افزایش ساعات مطالعه، ارزیابی وضع فعلی وتعیین خط پایه است.

-4 بارسم نمودار،روندکنترل پیشرفت خودراازحالت ذهنی به صورت عینی درآورید.

-5 برای ادامه ی روندپیشرفت خود ملاک های گام به گام وقابل دسترس تعیین کنید.

-6 برای کنترل رفتارهایتان یک نظام خودکنترلی ایجادکنید.

-7 اگربه هردلیلی آن طورکه دلتان می خواهد نمی توانید پیشرفت راکنترل نمایید امکان استفاده ازنیروی کمکی را مد نظر قراردهید.

تمرین شماره 7:

تمرین شماره8 (برای جلسه آینده):

تمرین شماره 9:

تمرین شماره 10:

مدیریت زمان

مدیریت زمان دریک تعبیرساده یعنی:توانایی اداره ی زمان.

بحث مدیریت زمان فقط به کنترل زمان وافزایش ساعات مطالعه اختصاص ندارد، بلکه آن به هرچیزی که منجربه افزایش بهره وری مطالعه شودارتباط دارد، ازجمله:اصول و راهبردهای مطالعه،روشهای برنامه ریزی،وحتی آمادگی های روانی.بنابراین توجه داشته باشیدکه فقط این فصل، مختص به مدیریت زمان نیست و سایر فصول این بخش وبسیاری ازمباحث دیگرکتاب نیز،به نوعی بامدیریت زمان ارتباط دارند.

درست درس خواندن

اگرزیاددرس بخوانید، امادرست نخوانید،یعنی زمان راکشته اید!درست درس خواندن مساوی خواهد بود با حداکثر استفاده اززمان موجود، و این یعنی بهره وری ساعات مطالعه.دراین باره،عوامل زیادی رامی توان نام بردکه به هرکدام درجای خود اشاره خواهدشد.اگر نمی توانید از ساعات مطالعه خود استفاده مطلوب را ببرید بایدبه دنبال عوامل ودلایل آن بگردید و هیچ دلیلی نباید موجب فرار شما ازاین واقعیت شود، چراکه عملا زمان شما بدون استفاده ی مفید تلف خواهد شد.دانش آموزانی که نمی توانند خوب درس بخوانند، با ارتباط دادن مشکل خودبه عوامل بیرونی مانند کمبود امکانات، ضعف تدریس دبیران، کم بودن زمان و…،عملا از پذیرش این واقعیت که مشکل اصلی به خود آنها و انگیزه هایشان مربوط است، فرارمی کنند.

کلید: درست درس خواندن یا مطالعه ی بهینه،یعنی استفاده کامل اززمان موجود برای درک وفهم مطالب.

خروج ازبن بست افزایش ساعات

گاه دانش آموزان به قدری دربارهی افزایش ساعات مطالعه اصرار و تمرکز دارندکه مساله مهمتر استفاده بهینه ازساعات مطالعه به فراموش سپرده می شود.یادتان باشدکه شما در مسابقه ی رکوردگیری افزایش ساعات شرکت نکرده اید و این که کسی ساعات بیشتری را صرف مطالعه کند، لزوما به معنای پیشرفت نخواهدبود.

افزایش ساعات مطالعه باید روندی تدریجی ومنطقی داشته باشد و در کنار آن باید نحوه ی استفاده مطلوب و بهینه اززمان نیز باید مورد توجه جدی باشد.هستند دانش آموزانی که روزانه 4تا5ساعت مطالعه می کنند ولی به اندازه یک ساعت استفاده می برند و در مقابل دانش آموزانی که یک ساعت مطالعه می کنند ولی ازهمه ی آنها کاملا بهره  میگیرند.بنابراین هنردرس خواندن شمابه زیادخواندن نیست و اگر دانش آموزی به این نکته توجه نکند ممکن است دچار خودفریبی شود.

کلید: اگرافزایش ساعات مطالعه مهم است، استفاده بهینه ازاین ساعات مهم تر است.

فضای ذهنی

اگر کاری برای انسان مهم باشد خود به خود قسمت عمده ای از فضای ذهنی او را اشغال خواهدکرد.کسی که درس می خواند اما به فکر درس خواندن نیست، در واقع کاری را جدی نگرفته است.معنای واقعی (اهمیت درس خواندن) این است که حداقل قسمت قابل توجهی ازفضای ذهنی به آن اختصاص یابد.اگر برای کنکور درس می خوانید، چه حجمی ازاشتغالات ذهنی شمارابه صورت واقعی ونه کاذب کنکورتشکیل می دهد؟ به عبارت خودمانی تر،چقدرکنکوری فکرمی کنید؟چقدرجوّکنکورشماراگرفته است؟شایدطرح این موضوع برای خیلی ها عجیب باشد، اماباید بدون تعارف بگوییم، دانش آموزانی هستندکه به رغم ادعا،عملابیشتر شعار می دهند و کنکور به دلایل خودآگاه وناخودآگاه واقعا اصلی ترین مشغله ی ذهنی آنان نیست. وقتی کاری برای انسان مهم باشد،اوباتمام وجودجذب آن می شود.

با ملاک هایی می توانید تشخیص دهیدکه شماچقدرفضای درس خواندن یاکنکورقرارگرفته اید و تاچه حد در این موضوع جدی هستید.

- چقدربه مسائل حاشیه ای فکرمی کنید؟

- موقع درس خواندن چقدرجذب مطالعه می شوید؟

- به هنگام مطالعه،چقدردچارحواسپرتی می شوید؟

- مطالعه شماتاچه اندازهای هوشیارانه است؟